Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
392 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
Шунингдек, америкалик машҳур фан тарихчиси Жорж Сартоннинг “Фан 
тарихига кириш” номли фундаментал иши ҳам бу тўғрида қимматли 
маълумотларни мужассам этган. 
XIX асрнинг охири ХХ асрнинг бошида Туркистон маданияти қатор 
талантли олим, сайёх, шоир, педагог, журналистларни етиштириб чиқарди, 
улар халқимизнинг умумий маданияти ривожланишига жуда катта таъсир 
кўрсатдилар. 
Европа маданияти янгиликлари, Яқин Шарқ мамлакатларидаги ўзгаришлар 
Туркистон 
маданиятида 
ерли 
халқнинг 
мустамлакачилик 
сиёсати, 
камситилишига қарши маърифатчилик ҳаракатини кучайтириб юборди. У 
асосан халқни янги маданият, маърифатга чақиришга, миллатни уйғотишга, 
янгиланаётган маънавиятни эгаллашга йўналтирилган эди. Аста-секин 
маърифатчиликдан жадидчилик ўсиб чиқди ва у маълум даражада сиёсий 
масалаларни олға сура бошлади. Янги таълим-тарбия, янги мактаб, янги 
маориф, уни бошқариш, маданий тарғибот, ташкилотчилик масалалари асосий 
ўринга кўтарилди. Янгиликларга асосланган ҳолда рус ва эски феодал 
маорифдан фарқ қилувчи фикр-ғоялар олдинга сурилди, улар ерли матбуот, 
турли 
китоблар 
орқали 
кенг 
тарғиб 
этилди. 
Бу 
маданиятдаги 
мустамлакачиликка қарши мустақилликка халқ онгини ошириш, ўз аҳволини 
яхшилашга интилишнинг кўринишларидан эди
33
. 
Ушбу Учинчи Ренессанс даврида Аҳмад Дониш, Бердақ, Феруз, Муқимий, 
Фурқат, Завқий, Баёний, Аваз Ўтар каби олим, шоирлар ўз даврининг муҳим 
масалаларини кўтариб чиқдилар ва халқни илм-фан, маърифатни эгаллашга 
ундадилар. 
Беҳбудий, Абдулла Авлоний, Фитрат, Чўлпон, С.Айний, Ҳамза каби 
истеъдод эгалари жадидчилик ғояларини олға суриш ва тарғиб қилиш соҳасида 
33
Қаранг: Маънавият юлдузлари. Масъул муҳаррир: М.М.Хайруллаев. Т.: А.Қодирий номилаги халқ мероси 
нашриёти, 1999., 321-б. 

---