Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
391 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
“Кейинги ўзгаришларнинг сабаби шунда эдики, ҳуқуқшунослик илоҳиётдан 
ажралиб чиқиб, олимлар гуруҳи бир-бирига душманлик руҳида бўлган икки 
гуруҳга бўлиниб кетди, яъни фақиҳлар (фуқиҳо) ва олимлар (уламо)”. Биринчи 
гуруҳ атрофига бир парча нон топиш умидида бўлган жуда кўп талабалар 
тўпланди, негаки, кимки ҳуқуқ ва урф-одатларни ўқиб олса, улар ёрдамида 
қозилик ва воизлик жойини эгаллаши мумкин эди. Бу тўғрида ўзининг яхши 
иборалари билан машҳур бўлган ал-Жоҳид шундай дейди: “Биз ўз 
тажрибамиздан шунга ишонамизки, кимки эллик йил давомида ҳадисларни 
ўрганса ва Қуръонни шарҳлашни билса ҳам у фақиҳлар жумласидан 
ҳисобланади ва қозилик лавозимига эриша олмайди. Бунга у шу вақтдагина 
эриша оладики, агар у Абу Ҳанифанинг ва унга ўхшашларнинг амалий 
фақиҳлик ибораларини ёддан ўрганиб олса ва у бунга бир-икки йилда эриша 
олади. Кўп ўтмай бундай одамни шаҳар ёки ҳатто вилоят қозиси этиб 
тайинлашлари мумкин”
31
. 
Дунёвий фанларнинг билимдони илоҳиётчидан ўзининг кийими билан ҳам 
фарқ қилар ва “котиб” деб аталар эди. Илоҳиётчи тайласон кийимини кияр 
эдики, у узун бўлиб тўпиғигача тушар эди. Котибларнинг таянчи дунёвий 
илмлар ўлкаси бўлган Форс бўлиб, унинг пойтахти Шерозда илоҳиётчилардан 
кўра, уларга катта эҳтиром кўрсатилар эди. 
Ҳар бир назарга илинадиган масжид ҳузурида ўзининг китобхонаси бўлар 
эди, негаки, шундай одат мавжуд эдики, ўлим олдидан ўз китобларини масжид 
кутубхонасига беришни васият қилар эдилар. Айтишларича, Марв шаҳридаги 
масжиднинг кутубхонаси асосини Йездигерд III ўзи билан олиб келган 
китоблар ташкил этган
32
. 
31
Адам Мец. Мусульманский Ренессанс. Изд-во “Наука”. Главная редакция Восточной литературы. М., 1966, 
144-145-бетлар. 
32
Қаранг: ўша асар, 145-б. 

---