Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
388 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
турмуш тарзини қарор топтириш, илм-фан ва инновацияларни тараққий 
эттириш миллий ғоямизнинг асосий устунлари бўлиб хизмат қилиши лозим”
28
. 
Маълумки, Ғарб адабиётларида Европа мамлакатларида кескин маданий 
юксалишга олиб келган XV-XVII асрларни Ренессанс – Уйғониш даври номи 
билан юритадилар. Масалан, XIX асрда яшаган француз олими Жозеф Эрнест 
Ренаннинг фикрича, “Абсолют тизимлар замони ўтди. Илгари ҳар бир олим ўз 
системасига эга бўлиб, унинг учун яшар ва керак бўлса жонини берар эди. Энди 
биз уларнинг барчасини бирин-кетин ёки бир варакайига ўргана оламиз”
29
. 
Бироқ кўпчилик муаллифлар Шарқда шундай жараён бўлганлигидан кўз 
юмадилар. Ҳолбуки, IX-XII асрларда Марказий Осиёда Европадан бир неча аср 
илгари маданий юксалиш юз берганлигини ҳеч ким инкор эта олмайди. У 
Европадагидек 
янги 
сиёсий-иқтисодий 
жараён, 
яъни 
буржуа 
муносабатларининг вужудга келиши билан боғлиқ бўлмаган бўлса-да, маданият 
тарихида сўнмас из қолдирди ва Европа Ренессансининг вужудга келишига 
катта таъсир кўрсатди. 
Шунинг учун биз IX-XII асрлардаги Марказий Осиё маданий юксалишини 
Уйғониш даври, аниқроғи илк Уйғониш даври маданияти деб аташга тўла 
асосимиз бор. Бу илк Уйғониш даври маданияти сиёсий-иқтисодий жиҳатдан 
Европа мамлакатларидан фарқли ўлароқ мустақилликка эришиш ва бу 
минтақада мустақил давлатларнинг вужудга келиш жараёни билан узвий 
боғлиқдир. 
Бу даврда яшаган мутафаккирларнинг деярли барчаларига қуйидаги 
хусусиятлар хос эди: маданиятнинг ўтмишда эришган ютуқларини, хусусан, 
қадимги Юнон, Ҳинд, Хитой меросини чуқур ўрганиш ва уни ижодий 
ривожлантириш, табиатни ўрганишга қизиқишнинг ортиши ва табиий фанлар 
тараққиёти (астрономия, география, риёзиёт (математика), медицина ва ҳоказо); 
28
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. Халқ сўзи. 
2020 йил 30 декабрь. №276. 2-бет. 
29
Renan “Dialogues fragments philosophiques” – “Фалсафий диалоглар ва парчалар”. Ф., 1876, р. VIII-IX. 

---