Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
384 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
Shuni ta’kidlash kerakki, shuning uchun mutafakkir o’z ijodida ko’proq maqola, 
taqriz, xulosa, ocherk va sharh janriga murojaat qildi. Jamoliddin
 
Afg’oniy va uning 
mafkuraviy merosxo’rlari tomonidan jurnalistikaning insonparvarlik ta’limi 
Afg’oniston ma’naviy tarixining "qatlami" bo’lib, uni o’rganish bugungi kunda 
afg’on xalqiga hayotiy kuch bag’ishlaydi. O’sha davrda ushbu yangi hodisa 
arboblarining publitsistik ommaviy nutqi va ijodi o’z maqsadlari va mo’ljallariga ega 
edi. Ko’rib chiqilayotgan davrda afg’on ma’rifatining axloqiy tomonlarini ochib 
berish uchun uning vakillarining jurnalistikadagi qarashlarining diniy xususiyatlarini 
aks ettirish kerak. Bu yerda axloqiy asos insonning ruhi va tanasiga ta’sir qiladigan 
xatti-harakatlar normalari bilan shakllanadi.
19-asr oxiri va 20-asr boshlaridagi afg’on mutafakkirlari tomonidan axloqiy va 
gumanistik muammolarning talqini ham afg’onlarning hozirgi avlodlarini axloqiy 
tarbiyalash uchun muhim ahamiyatga ega bo’lgan, boshqa xalqning “xayrixohlari” 
bir mamlakat xalqi o’rtasida birodarlik ehtiroslarini qo’zg’atayotgan bir paytda, bu 
bilan nafaqat kelajak afg’on jamiyatining rivojlanishiga to’sqinlik qilgan, shuningdek, 
uning ko’p asrlik yutuqlarini yo’q qilinishiga olib kelgan. Afg’onistonda 
ma’rifatparvarlarning merosi qanchalik qadrli ekanligi Afg’oniston shoiri va 
siyosatchisi X.Xaliliyning “Yosh afg’onlar” yetakchisi M.Tarzi haqida aytgan 
so’zlari shundan dalolat beradi: 
“Mamlakatimizning ushbu taniqli siyosiy va jamoat arbobi hanuzgacha 
Afg’onistonda maxsus tadqiqotlar mavzusi. Yoshlarimiz uni yangilanish jarchisi, 
ta’lim yo’nalishi yaratuvchisi, buyuk mutafakkir, ozodlik uchun kurashning 
yetakchisi deb bilishadi.”
26
- Afg’oniston tarixida ko’rib chiqilayotgan davrda ijtimoiy 
va axloqiy tafakkurning ilg’or an’analarini o’rganish e’tiborga loyiqdir, chunki uning 
ahamiyati bir afg’on xalqi doirasidan tashqariga chiqib, O’rta musulmon Sharqining 
ko’plab mamlakatlari uchun bir xil darajada muhim rol o’ynaydi. Garchi 
Afg’onistondagi ko’plab taniqli ijtimoiy fikr namoyandalari maxsus falsafiy asarlar 
yozmagan bo’lsalar-da, to’liq falsafiy tizimlarni tark etmagan bo’lsalar ham, ular 
26
Халили X. Махмуд-бек Тарзи // Проблемы востоковедения. М., 1959. №2. С.157. 

---