Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Eroziya - siljituvchi sel oqimi
.
Jala quyishi, muzliklar faoliyati bilan 
bog‘liq bo‘lgan ko‘llar to‘g‘onlarining buzilishi oqibatida vujudga kelgan 
suv oqimi sel o‘chog‘iga tushadi. Bu o‘choq yuzasining qiyaligi yetarli 
darajada bo‘lganda, ko‘ldan chiqqan suv oqimi loy-toshli oqimni 
shakllantiradi. Bunda aksariyat hollarda eroziya - siljituvchi sel oqimi 
kuzatiladi. Demak, bu turdagi sel oqimi suv va potensial sel 
maydonlarining (PSM) o‘zaro ta’siri jarayonida vujudga keladi. Bunday 
sel oqimida nisbatan katta, hatto xarsang toshlar ko‘rinishidagi tog‘ jinslari 
ham o‘zanda ketma-ket siljib boradi. Ushbu turdagi sel toshqinlarining 
davomiyligi ularni yuzaga keltirgan suv oqimlarining ta’sir muddati bilan 
bog‘liqdir. 
Siljituvchi sel jarayoni
.
Ushbu turdagi jarayon tufayli hosil 
bo‘ladigan sel oqimlarining shakllanish imkoniyati PSM ga keladigan suv 
oqimi va siljitish sharoitlariga bog‘liq bo‘ladi. Ushbu ta’rif qoya tubi sel 
o‘choqlarida yig‘iluvchi yumshoq - chaqiq qatlamlarga taalluqlidir. 
Muzlagan morenalarda filtirlovchi toshqin ta’sirida ivib qolgan tog‘ jinsi 
bo‘lagi massivi PSM bo‘ladi. Agar PSMda loyli qatlam katta miqdorda 
mavjud bo‘lsa, sel oqimi o‘z harakatida plastik xususiyatlarni namoyon 
qiladi.

---

177 
Siljituvchi jarayon yumshoq - chaqiq tog‘ jinslarning ichki 
ishqalanish burchagi soyliq (o‘zan)ning qiyalik burchagidan uncha katta 
bo‘lmagan holda kuzatiladi. Shuningdek, bu jarayon PSM da suv toshqini 
natijasida yuzaga kelgan siljituvchi kuchlar ularga qarshilik qiluvchi 
kuchlardan katta bo‘lganda rivojlanib boradi. PSMdagi tog‘ jinslarining 
siljishi va keyinchalik ularning suv oqimi bilan birga harakatlanishi 
natijasida sel massasi hosil bo‘ladi. Bu jarayonda loyli va loy-toshli sel 
toshqinlarining shaklllanishi ro‘y beradi. 
Ta’kidlash joizki, sel oqimining atigi bir turi bilan tavsiflanadigan sel 
havzalari ham uchrashi mumkin. Biroq ko‘p hollarda yagona bir o‘zanda 
barcha turdagi sel oqimlari birgalikda yoki navbatma-navbat kuzatilishi 
mumkin. Barcha holatlarda suv oqimlari o‘zandagi loyli, loy-toshli va 
boshqa ko‘rinishdagi tog‘ jinslari uyumlarini yuvib, seldan keyingi 
o‘yiqlarni vujudga keltiradi (20.1-rasm).