Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

DARYOLARNING MINIMAL OQIMI
Oqim moduli, l/s km.kvadratdan
DARYOLAR MINIMAL OQIMINING O'RTACHA OQIMGA BOG'ILIQLIGI
Tog' daryosida kam suvli davr
Amudaryoda kam suvli davr





























































$
$
$
$
$
$
$
$
$
$
Muborak
Nurota
Yangirabot
Navoiy
Oqtosh
Koson
Beshkent
Qarshi
Qamashi
G'uzor
Shahrisabz
Dehqonobod
Samarkand
Yangiqishloq
G'allaorol
Kattaqo'rg'on
Juma
Sho'rchi
Termiz
Kitob
Boysun
Denov
Sherobod
Qumqo'rg'on
Jarqo'rg'on
Bekobod
TOSHKENT
Guliston
Jizzax
Sirdaryo
Gagarin
Paxtakor
Olmaliq
Charvoq
Chirchik
Yangiyo'l
Angren
Toytepa
Ohangaron
Andijon
Namangan
Farg'ona
Chust
Kosonsoy
Qo'qon
Marg'ilon
a
q
Qa sh
Talimarjon s.o
a
d
A
y d a r
Oqda
ryo
ryo
u
m
A
a r
yo
d
k o'
l
Su
r
xo
n
d
yo
a
r
Chordara s.o.
C
hi
rc
hi
k
S
ird
ary
o
a
h
O
ga
n
o
r n

$
SEL TOSHQINLARINING TAKRORLANISHI
SELLAR HOSIL BO'LISHINING ASOSIY SABABLARI
sel toshqinlari kuzatilmaydi
sel toshqinlari bo'lishi mumkin
juda kam (10 va undan ko'p yilda bir marta)
kam (4-10 yilda bir marta)
tez (1-3 yilda bir marta)
juda tez (yilda bir marta va undan ko'p)
yomg'ir, qorning jadal erishi
jala yomg'irlar
katastrofik sellar hosil bo'ladigan joylar
Sel hosil bo'ladigan birgina havzada genezisi va sabablari 
turlicha bo'lgan sel toshqinlari shak llanishi mumk in.
Kartada ularning eng k o'p qayd etilganlari belgilangan.
Kelib chiqish saboblari aniq bo'lgan
sel toshqinlari hisobga olingan
89.8
2.2
4.3
3.7
jala yomg'ir
uzoq davom
etgan yomg'ir
yomg'ir, qorning
jadal erishi
boshqa sabablar
(tog' ko'llari 
to'g'onining
buzulishi,qor
ko'chkilari tiqinlari)
SEL TOSHQINLARINING SABABLARI 
(foizda)
0.
5.
10.
15.
20.
25.
30.
30.
1875 1885 1895 1905 1915 1925 1935 1945 1955 1965 1975 1985 1995 2005
Y i l l a r
S
e
lla
r 
so
n
i
Chirchiq-Ohangaron havzasida qayd etilgan sellar 
(1878-2005 yillar)
0.
5.
10.
15.
20.
25.
30.
35.
I
II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
O y l l a r
T
a
q
si
m
la
n
is
h
, 
fo
iz
d
a
Sel toshqinlarining yil davomida taqsiblanishi
(foizda)
Masshtab: 1 : 3 500 000
SEL TOSHQINLARI
Masshtab: 1 : 4 000 000
 
20.2-rasm. Sel toshqinlari kartasi 

---

180 
1. Sel toshqinlarini keltirib chiqaruvchi sabablarni tadqiq etish; 
2. Sel toshqinlarining daryolar havzalari bo‘yicha taqsimlanishini va 
takrorlanishini o‘rganish. 
Ushbu kartani tayyorlashda birlamchi manba sifatida O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar mahkamasi huzuridagi Gidrometeorologiya xizmati 
markazi fondida saqalanayotgan «Sellar yilnomasi» to‘plamida qayd 
etilgan ma’lumotlar asos qilib olingan. 
O‘zbekistonda sel toshqinlarining kelib chiqish sabablari quyidagi 
omillar ta’sirida bo‘lishi mumkin: 
- jala yomg‘irlar (90 foiz atrofida); 
- uzoq davom etgan yomg‘ir; 
- yomg‘ir va qorning jadal erishi; 
- tog‘ ko‘llari to‘g‘onining buzilishi, qor ko‘chkilari oqibatida daryo 
o‘zanining to‘silib qolishi va boshqalar. 
Kartada O‘zbekistonning umumiy maydoni sel toshqinlarining 
takrorlanishi bo‘yicha quyidagi qismlarga ajratilgan: 
1) sel toshqinlari kuzatilmaydigan hududlar; 
2) sel toshqinlari bo‘lishi mumkin bo‘lgan hududlar; 
3) sel toshqinlari juda kam kuzatiladigan hududlar (10 yilda 1 
marta); 
4) sel toshqinlari kam kuzatiladigan hududlar (4-10 yilda 1 marta); 
5) sel toshqinlari tez kuzatiladigan hududlar (1-3 yilda 1 marta); 
6) sel toshqinlari tez-tez kuzatiladigan hududlar (yilda 1 marta va 
undan ko‘p). 
«Sel toshqinlari» kartasida bu hodisaning yil davomida oylar 
bo‘yicha taqsimlanish diagrammasi keltirilgan. Shu bilan birga, kartada 
1878-2005- yillar davomida Chirchiq-Ohangaron havzasida qayd etilgan 
sel toshqinlari alohida diagrammada qayd etilgan. Mazkur diagrammalar 
«Sellar yilnomasi» ma’lumotlarini tahlil etish va umumlashtirish asosida 
tuzilgan. 
Sel toshqinlarining yil davomida oylar bo‘yicha taqsimlanish 
diagrammasidan 
ko‘rinib 
turibdiki, 
mamlakatimiz 
hudida 
sel 
toshqinlarining asosiy qismi aprel-iyun oylariga to‘g‘ri keladi. Birgina 
mana shu xulosaning o‘zi mamlakat miqyosida sel toshqinlarining oldini 
olish, aholi punktlari, suv inshootlari va xalq xo‘jaligining boshqa 
obyektlari muhofazasini ta’minlash hamda sel toshqinlari keltirishi 
mumkin bo‘lgan zararni iloji boricha kamaytirishga qaratilgan chora-
tadbirlarni belgilashda katta amaliy ahamiyatga ega.