Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

3) muzlash hodisalari har zamonda kuzatiladigan daryolar.
Qashqadaryo, Surxondaryo va ularning ayrim irmoqlarini shu guruhga 
kiritish mumkin. Bu daryolarda suv yuzasi qish qattiq kelgan, ya’ni havo 
harorati keskin pasaygan yillardagina muz bilan qoplanadi. 
Alohida qayd etish lozimki, qish qattiq kelgan yillarda birinchi 
guruhga mansub bo‘lgan daryolarda muz qoplamining qalinligi 0,75-1,0 
metrgacha yetishi mumkin. Masalan, 1969- yil fevral oyida Amudaryoning 
Qoramishtosh gidrologik postida muz qoplamining qalinligi 90 sm, 
Qipchoqda - 82 sm va Qiziljarda -74 sm ga yetgan. 
Ba’zan daryolarda muz parchalari oqimidan muz tiqinlari hosil 
bo‘lib, ular daryo o‘zanida suv sathining keskin ko‘tarilishiga sabab 
bo‘ladi. Natijada, ayrim hollarda, daryo suvi o‘zanidan toshib, atrofdagi 
aholi punktlari, xalq xo‘jaligi obyektlariga katta zarar yetkazadi.
19.2-rasm. Amudaryo uzunligi bo‘yicha muzlash hodisalarining
boshlanish (1) va tugash (4) hamda muz qoplamining shaklllanish (2) 
va muzdan xalos bo‘lish (3) muddatlarining o‘zgarishi 
Mu
zl
ashn
in
g
b
o
sh
la
n
is
h
i, tu
g
as
h
i 
Quyilishidan masofasi 

---

174 
Shunga o‘xshash hodisalar, ya’ni muz tiqinlari Amudaryoning quyi 
oqimida, xususan, Xorazm viloyati va Qoraqalpog‘iston Respublikasi 
hududlarida qayd etilgan. Ko‘rinib turibdiki, daryolar va boshqa suv 
havzalarida muzlash hodisalarini o‘rganish muhim amaliy ahamiyatga ega. 
Ana shu yo‘nalishdagi tadqiqotlar natijalariga tayanib, daryolarda 
kuzatiladigan muzlash hodisalarini prognozlash usullari ishlab chiqiladi. 
Bu esa, o‘z navbatida, daryolarda muzlash jarayonlari bilan bog‘liq 
bo‘lgan salbiy hodisalarning oldini olishga, ularning zararini kamaytirishga 
va shu maqsadda tegishli chora-tadbirlarni oldindan belgilashga imkon 
beradi. 
Hozirgi kunda dunyo amaliyotida suv havzalari, jumladan, 
daryolarda muzlash hodisalarini turli muddatlar uchun prognozlashning 
quyidagi turlari mavjud: 
 
1) daryolarni muz qoplashi va hosil bo‘lgan muz qoplami qalinligini 
qisqa muddatli prognozlash;
2) daryolarning muz qoplamidan xalos bo‘lish muddatlarini qisqa 
muddatli prognozlash; 
3) daryolarni muz qoplashi va ularning muzdan xalos bo‘lish 
muddatlarini uzoq muddatli prognozlash.
Hozirgi kunda O‘zbekistonda O‘zgidrometning gidrologik 
prognozlar bo‘limida daryolar va boshqa suv havzalarida kuzatilishi 
mumkin bo‘lgan muzlash hodisalari haqida ogohlantirish ko‘rinishidagi 
prognozlar muntazam ravishda berib boriladi.