Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

xarakterli suv sathlari
 
deb ataladi. Suv sathini kuzatish ma’lumotlari 
maxsus 
gidrologik yilnomalarda
chop etiladi. 
Suv sathini kundalik kuzatishlar natijasida to‘plangan ma’lumotlar 
asosida uning yil ichida o‘zgarish grafigi chiziladi (9.2­rasm, a). Unda suv 
sathining ayni yildagi o‘zgarishi aniq ko‘rinib turadi. 
 
9.3. Daryolarning suv sathi rejimi 
Daryolarda suv sathining o‘zgarishi, avvalo, daryodagi suv miqdori, 
ya’ni suv sarfining o‘zgarishi bilan bog‘liqdir. Suv sarfi qanday omillar 
ta’sirida o‘zgarsa, suv sathi ham ana shu omillar va ularga qo‘shimcha 
ravishda o‘zan ko‘ndalang qirqimining shakliga, o‘zanda kuzatiladigan 
muzlash hodisalariga bog‘liq holda o‘zgaradi. Suv sathi va sarfi o‘zga-
rishlarining o‘xshashligi ularning davriy tebranishlari chizmalari bir­biriga 
solishtirilganda yaqqol namoyon bo‘ladi. Ular orasidagi o‘zaro bog‘liqlikni 
suv sarfi egri chizig‘i chizmasidan ham ko‘rish mumkin. 

---

103 

---

104 
Daryoning ayrim qismlarida suv sathi rejimi o‘zan va qayirlarning 
tuzilishiga bog‘liq holda suv sarfiga nisbatan oz yoki ko‘p o‘zgarishi 
mumkin. Masalan, daryoning keng va shu bilan birga, sayoz qismida suv 
sathi suv sarfiga nisbatan juda sekin o‘zgarsa, chuqur va tor o‘zanda 
buning teskarisi bo‘ladi. Bunga sabab, katta qayirda suv massalari 
to‘planishi (akkumulyatsiyasi) natijasida suv sathi amplitudasi kamayadi. 
Daryolarning suv sathi rejimi quyidagi omillar ta’sirida o‘zgarib 
turishi mumkin: 
a) agar bosh daryoga quyiladigan irmoqda to‘linsuv davri oldin 
boshlansa, u holda irmoqning quyilish joyidan yuqorida ­ bosh daryoda, 
dimlanish hisobiga, suv sathining ko‘tarilishi kuzatiladi; 
b) agar to‘linsuv davri bosh daryoda oldin boshlansa, u holda 
irmoqning suv sathi ko‘tariladi; 
v) o‘zan suv o‘simliklari bilan qoplanganda suv sathi o‘simlik yo‘q 
vaqtdagiga nisbatan yuqori bo‘ladi; 
g) o‘zanning yuvilishi suv sathini kamaytirsa, oqiziqlarning o‘zanda 
to‘planishi (akkumulyatsiyasi) esa suv sathining ko‘tarilishiga sabab 
bo‘ladi; 
d) qish oylarida, suv sarfi o‘zgarmagan holda, muzlash hodisalari 
sababli, suv sathi keskin o‘zgarishi mumkin; 
e) daryolarning okean va dengizga quyilish qismida suv sathi rejimi 
ancha murakkab xarakterga ega bo‘ladi. Chunki bunda Yer bilan Oyning 
o‘zaro tortishish kuchi yoki shamol ta’sirida vujudga keladigan suvning 
ko‘tarilishi va pasayishi (qaytishi) hodisalari faol ta’sir ko‘rsatadi. Bunday 
hodisalar Volga, Neva, Don kabi daryolarda kuzatiladi; 
j) inson xo‘jalik faoliyati (yog‘och oqizish ishlari, to‘g‘onlar qurilishi 
kabilar) ham suv sathining o‘zgarishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.