Учебное пособие по предмету «Каракалпакский язык» написано и утверждено на основе учебного плана и рабочей программы. Учебное пособие предназначено для студентов высших учебных заведений, обучающихся по специальности на узбекском языке

Qaraqalpaqsha	Ózbekshe
Inglisshe
sintaksis	sintaksis	sytax
sóz dizbegi		word-group, phrase
jay gáp	sodda gap	simple sentence
intonaciya	intonatsiya	intonation, tone

29. Qaraqalpaqstannıń haywanatlar dúnyası
Gáp aǵzaları
29.1. Teksttegi sózlerge sorawlar qoyıń.
«Kondicioner»
Meniń úkem Jasurbek ele kishkene bolıwına qaramastan haywanatlar dúnyasına qızıǵadı. Mennen hár kúni jabayı hám úy haywanları haqqında sorawdan hasla sharshamaydı. Zoologiya páni kitabımnan olardıń súwretlerin tamashalaydı. Bos waqıtları úyimizdegi úy haywanlarına qaraydı.
B ir kúni men ádettegidey kitap oqıp otırsam úkem qasıma kelip oqıp otırǵan kitabıma úńildi. Jáne soraw berdi. – Ájaǵa, bul qanday haywan? – dedi ol kitaptıń sırtındaǵı sayǵaqtı kórsetip. – Bul sayǵaq antilopa, - dedim. Ol sayǵaqtıń súwretine uzaq qarap turıp, hayran qalǵan túr bildirdi. Sońınan jáne: - Ájaǵa, sayǵaqtıń murnı nege iymeyip qalǵan? – dedi barmaǵı menen kórsetip. – Sayǵaqlardıń murnı eki xızmetti atqaradı. Birinshiden, olar tegisliklerde jasaǵanı ushın qısta suwıq hawaǵa shıdamlı bolıwı kerek. Olardıń bul ájayıp murnı qısta bul suwıq hawanı jılıtıp beredi. Al, jazda shań – tozańlardı uslap qalıp, sayǵaqtıń dem alıw jolın keselliklerden qorǵaydı. Biz olardı «kondicioner» desek te boladı , – dedim. Úkem sonda sayǵaqlarǵa háwes ete basladı. – Ájaǵa, ájaǵa, qáne endi meniń de sayǵaqlardikindey «kondicioner» murnım bolsa! Jazdıń kúni doslarım menen arqayın kósheni shańǵıtıp qálegenimshe oynar edim. Al, qısta dalada ulıwma tońbay oynap júre berer edim, – dedi qıyalǵa berilip. Men úkemniń bul gáplerine kúlip jiberdim.
Gáp aǵzaları
Gáp ishinde óz – ara grammatikalıq baylanısqa túsip, gáp dúziwge qatnasqan tolıq mánili sózlerge gáp aǵzaları dep ataladı.
Gáp aǵzaları tómendegi belgilerge iye boladı: 1) tolıq mánili sóz arqalı bildiriledi; 2) gáp ishinde óz – ara grammatikalıq baylanısqa túsedi; 3) gáp aǵzalarına qoyılatuǵın sorawlardıń birine juwap beredi. Usı belgilerge tiykarlanǵan sózler gáp aǵzalarınıń xızmetin atqaradı.
Gáp aǵzaları sintaksislik xızmeti boyınsha baslawısh, bayanlawısh, anıqlawısh, tolıqlawısh hám pısıqlawısh bolıp bes túrge bólinedi.
Gáp aǵzaları gáp dúziwdegi qatnasına qaray gáptiń bas aǵzaları hám ekinshi dárejeli aǵzaları bolıp ekige bólinedi.