Учебное пособие по предмету «Каракалпакский язык» написано и утверждено на основе учебного плана и рабочей программы. Учебное пособие предназначено для студентов высших учебных заведений, обучающихся по специальности на узбекском языке

Kómekshi sózler haqqında túsinik. Tirkewish
Tilimizdegi barlıq sózler tildiń grammatika tarawında mánili sóz shaqapları hám kómekshi sóz shaqapları bolıp, úlken eki toparǵa bólinip úyreniledi. Jeke turǵanda belgili leksika – grammatikalıq mánige iye bolǵan sózler mánili sóz shaqaplarınıń toparın dúzedi. Al, kómekshi sóz shaqaplarınıń toparına kiretuǵın sózler jeke turǵanda óz aldına belgili leksikalıq máni bildirmeydi. Olar belgili bir zattıń atın, belgisin, sanın ya is – háreketi hám t.b. mánilerdi ańlatpaydı. Kómekshi sózler mánili sózler menen birge qollanılıp, sol sózlerge qosımsha grammatikalıq máni qosadı.
Demek, kómekshi sózlerdi anıqlawdaǵı tiykarǵı belgiler: olar óz aldına belgili leksikalıq máni ańlatpaydı, mánili sózler sıyaqlı sóz ózgertiwshi hám sóz jasawshı qosımtalar menen ózgermeydi, óz aldına gáp aǵzası bola almaydı. Olar mánili sózlerge qosımsha grammatikalıq máni qosıw menen ǵana sheklenedi.
Kómekshi sóz shaqabı kómekshi grammatikalıq mánisi hám atqaratuǵın xızmetine qaray, tirkewish, dáneker hám janapay bolıp úshke bólinedi.



Tirkewish
Atlıq hám atlıq mánisindegi sózlerge dizbeklesip, olardı basqa bir mánili sózlerge baǵına baylanıstıratuǵın kómekshi sózler tirkewish delinedi.
Tirkewishler dizbeklesip kelgen sózi menen birge bir sorawǵa juwap beredi hám sol sóz benen birge bir gáp aǵzasınıń xızmetin atqaradı.
Tirkewishler dizbeklesetuǵın sózinen bólek jazıladı.
Mısalı: Qoylar ushın ot – shóp jıynadı. Paxtanı mashina menen terdi. Men kelgen soń kontsert baslandı. Ol awıl jaqqa názer saldı.
Bul gáplerdiń hámmesinde de tirkewishler ózi dizbeklesip kelgen sózdi ekinshi bir mánili sóz (bayanlawısh) penen baylanıstırıp kelgen. Sintaksislik xızmeti jaǵınan sol ózi dizbeklesken sózi menen birgelikte bayanlawıshqa qatnaslı hár túrli gáp aǵzasınıń xızmetin atqaradı. Mısalı: Ol azan menen (waqıt pısıqlawısh) maǵan keldi. (N.D.). Muzdıń ústinen (orın pısıqlawısh) avtomobil menen (tolıqlawısh) jetip keldim. (M.D.).
Menen (benen, penen) kómekshi sózi tirkewishlik xızmeti menen qatar, birgelkili mánili eki sózdiń arasın baylanıstırıp, dánekerlik xızmette de qollanıladı. Mısalı: Jańa qonıs bolıp atırǵan salıkeshler menen sharwalardıń balaları oqıytuǵın mektep Asqardikinen táwir – aq alıs edi. (I.Q.).
Bul gápte menen kómekshi sózi teń mánili birgelkili aǵzalardı baylanıstırıp kelgen.
24.2. Berilgen sorawlarǵa toparlarǵa bólinip juwap beriń.
1) Ne ushın informatsiyalıq texnologiyalar ásiri deymiz?
2) Házirgi dáwirde elektron hújjetlerdiń áhmiyeti qanday?
3) Sizler internetten paydalanasız ba?
4) Qaysı saytlardan paydalanasız?