Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
 
 
 

---

 
146 
9.4. Sathni o‘lchashlarning elektr vositalari 
 
Sezgir  elementining  turi  bo‘yicha  sathni  o‘lchashlarning  elektrli  vositalari 
sig‘imli va konduktometrik turlariga bo‘linadi. 
Sig‘imli 
sath 
o‘lchagich.
 
Ushbu 
rusumli 
sath 
o‘lchagichlarda 
o‘zgartgichning  birlamchi  o‘lchagich    elektr  sig‘imli  sezgir  elementi  bilan  
suyuqlikning sathi orasidagi bog‘lanishdan foydalaniladi. Konstruktsiya sig‘imning 
sezgir  elementi  s  koaksialli  joylashgan  elektrodlar    aniqlashetsya  suyuqlikning 
fizik-kimyoviy  xossalari.  elektr  o‘tkazmaydigan(dielektrik)  suyuqliklar  uchun 
sezgir  elementli  sath  o‘lchagichlarda  tegishli  rasmda    tasvirlangan  sxemalardan 
foydalaniladi. 
 
9.3-rasm. Sathni o‘lchash elektrli vositalarining sxemalari. 
 
Sezgir  element  (9.3-rasm,  a)  ikkita:  1  koaksial  joylashgan  va  2  qisman 
suyuqlikka  botirilgan(cho‘ktirilgan)  elektrodlardan  iborat.  Elektrodlar  silindrli 
kondensatorni  hosil  qiladi,  uning  elektrodlararo  bo‘shlig‘i  h  balandlikgacha  
suyuqlik  bilan,    H-h  bo‘shliq  esa  –  bug‘gazli  qorishma  bilan    to‘latilgan.  
Elektrodlarni fiksatsiyali(aniq belgilangan) holatda joylashtirish  uchun 3 izolyator 
ko‘zda tutilgan. 
Elektro‘tkazuvchan  suyuqliklar  sathni  o‘lchash  uchun  (9.3-rasm,  b)  rasmda  
tasvirlangan  sig‘imnli sezgir element bilan jihozlangan sath o‘lchagich qo‘llanadi. 
Sezgir  element  ftoroplastli  izolyatsiya    2  bilan  qoplangan  1  metallik  elektrod 
ko‘rinishiga  ega.  Elektrod  suyuqlikka  qisman  tushirilgan(cho‘ktirilgan).  Ikkinchi 
elektrod  sifatida  devor  sig‘imi,  agarda    u  metalli,  yoki    agarda    sig‘im 
dielektrikdan bajarilgan bo‘lsa, maxsus metalli elektrod, olinadi. 

---

 
147 
Sig‘imli sath o‘lchagich o‘lchashlarning 0 - 0,4 dan 0-20 m gacha poyonida 
o‘lchashlarni sathning ishchi muhit harorati  -60 dan to +100 
o
C gacha va ishchi 
muhit  bosimi  2,5  –  10  MPa  gacha,  aniqlik  sinflari  0,5;  1,0;  2,5  qilib  ishlab 
chiqiladi. 
Ko‘rib  chiqilgan    sezgir  elementlar  bazasida    ishlab  chiqilgan  portlashga 
xavifsiz    “neftmaxsuloti  –  suv”  suyuqliklar  va  boshqa  turli  qiymatli  nisbiy 
dielektrik  singdiruvchanlikka  ega  suyuqliklar  va  boshq.  bo‘linish  sathini 
signalizatorlari(xabar bergichlari). 
To‘kiluvchan(donador)  muhitlar  sig‘imi,  sathini  o‘lchagich  ishlab  chiqilgan. 
Sath  o‘lchagichlarning  yuqoridagi  o‘lchashlar  chegarasi  4  –  20  m,  aniqlik  sinfi 
2,5. 
Sathning  konduktometrik  signalizatori(xabar  bergichi).  Ushbu  rusumli  sath 
o‘lchagich    elektro‘tkazuvchan  suyuq  muhitlar  va  to‘kiluvchan(donador) 
materiallar 
sathni 
signalizatsiyasi(xabar 
berishi) 
uchun 
mo‘ljallangan. 
Suyuqlikning yuqorigi chegarasidagi sathning signalizatori(xabar bergichi) sxemasi 
(9.3-rasm,  c)  rasmda  keltirilgan.    Sxemaga  mos  ravishda  sath  h  qiymatga 
erishganida    1  elektrod  va  texnologik  asbobning  korpusi  oralig‘idagi    elektrli  
zanjir  berkiladi(qisqa  tutashadi).  Mazkur  holatda  o‘zining  kontaktlari  bilan 
signal(xabar) 
berish 
sxemasiga 
ulangan 
 
2 
rele 
ishga 
tushadi. 
To‘kiluvchan(donador)  muhitlar  sathning  konduktometrli  signalizatori(xabar 
bergichi)  ishlashi  qarab  chiqilganlarga  o‘xshash  bo‘ladi.  Konduktometrli 
signalizatori(xabar  bergichi)da  qo‘llanadigan  elektrodlar    maxsus  markali 
po‘latdan    yoki  ko‘mirdan  tayyorlanadi,  bunda  ko‘mirli  elektrodlar  faqatgina 
suyuq muhitlar sathnini o‘lchashda qo‘llanadi.