Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

 
9.3. Sathni     o‘lchashning gidrostatik  vositalari 
 
Turli, shu jumladan  agressiv  va tez  kristallanuvchi,     suyuqliklarning sathni  
o‘lchashda  gidrostatik    asboblar  eng  asosiy  o‘rinlardan  birini  egallaydi. 
Gidrostatik  sath  o‘lchagichlar  bilan    sathni  o‘lchash  o‘zgarmas(doimiy)  zichlikka 
ega  suyuqlik  ustunining  berayotgan  gidrostatik  bosimni  o‘lchash  natijasiga  olib 
keladi. 
Sath  o‘lchagich  bosim. Sathning  o‘lchov  birliklarida  darajalangan  monometr 
bilan  gidrostatik  bosimni  o‘lchash,  quyida  keltirilgan  sxemalar  bo‘yicha  amalga 
oshiriladi(9.2-rasm,a.) 
Manometrik  tizimining  pastki  qismida    2  qo‘ng‘iroq  joylashgan,  uning 
tirqishi  1  yupqa  elastik  membrana  bilan,  yuqorigi  qismi  3  manometr  bilan 
to‘silgan.  Elastik  membranani  qo‘llash    havoning  suyuqlikda  qorilib(aralashib) 
ketishiga  yo‘l  qo‘ymaydi,  ammo,  membrananing  elastikligi(bikriligi)  tufayli  
sathning  cheklanishida  xatolik kiritadi. Gidrostatik bosimni o‘lchashda  mazkur 
sxemani  qo‘llash  manometr  ko‘rsatishlarining  idishdagi  suyuqlikning  sathiga 
nisbatan joylashishiga bog‘liq bo‘lmasligi hisoblanadi. 

---

 
144 
 
9.2-rasm. Gidrostatik satho‘lchagichlar bilan sathni o‘lchash  schemalari. 
 
Atmosfera  bosimi  ostida  bo‘lgan  ochiq  idishlarning  sathini  o‘lchash  (9.2-
rasm,b.)  rasmda  tasvirlangan  sxema  bo‘yicha    amalga  oshiriladi.  Impulsli  
naychalar  2  difmanometr  1  orqali  idish  bilan  va  muvozanatlovchi    3  idish  bilan 
ulangan.  Muvozanatlovchi  idish  impulsli  naychadagi  suyuqlikning  h1  statik 
bosimini 
kompensatsiyalash 
uchun 
mo‘ljallangan. 
O‘lchash 
jarayonida  
muvozanatlovchi  idishdigi  suyuqlikning  sathi  o‘zgarmas  bo‘lishi    shart(majbur). 
Murvat 4  idishdagi (3) sathning o‘zgarmas bo‘lishini ushlab turish uchun  xizmat 
qiladi.  Impulsli  naychalarni    va  idishni  to‘latuvchi  suyuqliklar  zichliklarining 
tengligida,    va  h1  =  h2  shartda  bosim  farqi  faqat  idishdagi  suyuqlikning    h 
sathiga bog‘liq.  
Bosim  ostida  ishlaydigan  asboblarda  sathni  o‘lchashda  qo‘llanadigan  sxema 
(9.2-rasm,c)  rasmda  keltirilgan.  Mazkur  holatda  3  muvozanatlovchi  idish  
sathning  maksimal  balandligiga  mos  ravishda  o‘rnatiladi  va  asbob  bilan  ulanadi. 
Asbobdagi P statik  bosim ikkala impulsli naychalarga ham kelib tushadi, shuning 

---

 
145 
uchun bosimning 
Δ
P o‘lchanayotgan farqini h=0 da  
Δ
P= 
Δ
Pmax, h=hmax da esa 
Δ
P=0 ko‘rinishda  tasvirlash mumkin.  
Unifitsirlangan 
 
tokli 
yoki 
pnevmatik 
signalli 
difmanometrlardan 
foydalanilishning  ko‘rib  chiqilgan    sxemalarda,  agarda    idish  agressiv  suyuqlik 
bilan to‘latilgan bo‘lsa, u holda difmanometrni idishga ulanishi ajratuvchi idishlar 
orqali amalga oshiriladi.  
O‘zida  gidrostatik  bosimni  o‘lchash    amalga  oshiriladigan,    idishni 
to‘latuvchi(to‘ldiruvchi) suyuqlikda fiksatsiyalangan(aniq belgilangan) chuqurlikda 
cho‘ktirilgan(botirilgan)  naycha ichidan haydaladigan gaz bosimini o‘lchash yo‘li 
bilan, sath o‘lchagich pezometrik deb  nomlanadi. Pezometrik sath o‘lchagichning  
sxemasi (9.2-rasm,d) rasmda keltirilgan. Pezometrik naycha  1 sath o‘lchanadigan 
asbobning  ichida  joylashtiriladi.  Gaz  2  naycha  orqali  sarfni  cheklash  uchun 
xizmat qiladigan drosselga kelib tushadi. 
Stakancha  3  gazning    sarfini    o‘lchash  uchun  xizmat  qiladi.  Vaqt  birligi 
ichida  suyuqlik  to‘latilgan  idish  orqali  o‘tayotgan  pufakchalarning  sonini  sanash 
orqali  sarf  aniqlanadi.  Bosim  v  stakanchadagi  bosim  4  bosim  stabilizatori 
yordamida  o‘zgarmas  qilib  ushlab  turiladi.  Bosim  gaza  posle  drosseldan  keyingi 
gaz  bosimi    difmanometr  bilan  o‘lchanadi  va  sathning  o‘lchovi  bo‘lib  xizmat 
qiladi. 
Gaz(havo)  uzatilganda      pezometrik    naychada  bosim  asta-sekin    h 
balandlikdagi suyuqlik ustunining bosimiga teng bo‘lgunga qadar ortadi. Qachonki  
naychadagi    bosim  gidrostatik  bosimga  teng  bo‘lsa,  naychalarning  pastki  ochiq 
qismidan    gaz  chiqishi  boshlanadi.  Sarf  shunday  tanlanadiki,  naychandan  gaz 
alohida pufakchalar ko‘rinishda ajralib chiqib boshlaydi. 
Pezometrik  sath  o‘lchagichlar  sathni    keng  chegaralarda  o‘lchash  imkonini 
beradi:  bir  necha  o‘n  santimetrdan  10-15  m  gacha.  Pezometrik  yo‘l  bilan 
naychadagi  bosimni  o‘lchashda      unifitsirlangan  chiqish  signalli  difmanometr 
bilan foydalanishda keltirilgan  xatolik ±(1,0-1,5)% ni tashkil etadi.