Учебное пособие для студентов обучающихся по направлению изучающие все информационно коммуникационные системы, использующиеся в инженерных

Elektr energiyani o‘lchash majmuasini isroflarini hisoblash.

Ushbu bo‘limda elektr energiyani o‘lchash majmualari to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan bo‘lib ularning imkoniyatlari tahlil qilingan, shu bilan birga ularni isroflarini hisoblash algoritmlari keltirilgan.
Tayanch iboralar: Elektr energiyasini o‘lchash majmuasi, tok transformatori (TT), kuchlanish transformatori (KT-TN), induksion, elektrn hisoblagich, aniqlik sinfi, hisoblagichlarni sezgirligi, raqamli hisoblagich, monitoring, ko‘p tarifda, analog, mikrokontroller.
Elektr energiyasini o‘lchash majmuasi to‘rt asosiy elementlardan tashkil topgan.

1. 
   Iste’molchining me’yorlab beruvchi tok transformatori (TT)
   
2. 
   Tarmoq kuchlanishini me’yorlab beruvchi tuzilma-kuchlanish transformatori (KT-TN)
   
3. 
   Induksion yoki elektrn hisoblagich
   
4. 
   KT dan hisoblagichgacha tortilgan kabel
   

Bu tuzilmalarning har birining fizikaviy xossalariga ko‘ra o‘lchash xatoligi bor. Bu xatoliklarning o‘lchash aniqligi orqali belgilanadi va butun majmuaning o‘lchash xatoligi orqali uning elektr energiya isrofi hisoblanadi.
Elektr energetikada yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish, bu avvolo induksion hisoblagichlarni elektrn hisoblagichlar bilan almashtirish, chunki elektrn hisoblagichlarni sezgirligi yuqori, shu hisobdan uning aniqlik sinfi davlat standarti bo‘yicha G=0.5, induksion hisoblagichlarni aniqlik sinfi G=0,25 Hisoblagichning aniqlik sinfi qancha katta bo‘lsa, uning xatoligi shuncha ko‘p bo‘ladi, demak shu xatolik tufayli paydo bo‘ladigan elektr energiya isrofi yuqori bo‘ladi:
O‘lchash majmuasining nisbiy xatoligi:⁷

𝛿_𝑖𝑘 = ±^√𝛿² + 𝛿² + 𝛿² + 𝛿²

𝑡𝑡
𝑡𝑛 0
𝑠𝑐ℎ

⁷ “HANDBOOK OF ELECTRIC POWER CALCULATIONS”, H. Wayne Beaty, 2012

Bu formulada δ_TT, δ_Tn, δ_sr-mos ravishda tok transformatorlari, kuchlanish transformatori va hisoblagichning (hisoblagichning) va kuchlanish transformatoridan hisoblagichgacha tortilgan kabelning nisbiy xatoliklari
O‘lchash majmuasining elektr energiya isrofi:
^∆𝐸𝑜‘𝑚 ^{= ∆𝛿 × 𝐸}𝑜‘𝑙𝑐ℎ
Bu yerda E_o‘lch shu o‘lchash majmuasi orqali qaydlangan (o‘lchangan) elektr energiya
Nisbiy xatolik o‘lchash majmuasining elementlari, TT, TN va hisoblagichning davlat standartiga mos aniqlik sinfi orqali aniqlanadi.

100
∆ 𝛿_𝑡𝑡 = ^GTT
₌ 1
100
= 0.01% -tok transformatorining nisbiy xatoligi

aniqlik sinfi G_TT =1.0

100
∆ 𝛿_𝑘𝑡 = ^𝐺𝑡𝑛
₌ 0.5
100
= 0.005% -kuchlanish transformatorining nisbiy

xatoligi aniqlik sinfi G_TN =0.5

_∆𝛿ℎ𝑖𝑠 ₌ 𝐺_{ℎ𝑖𝑠 =} 0.5
= 0.005% -elektrn hisoblagichning nisbiy xatoligi,

100
aniqli sinfi G_his =0.5
100

∆ 𝛿₀ = ^𝐺0 = ¹
= 0.01% 6, 10 kV li shinadan TN –gacha tortilgan

100 100
kabelning kuchlanish pasayuvi, nisbiy xatoligi G₀ =1.0

Elektrn hisoblagich uchun o‘lchash majmuasining nisbiy xatoligini hisoblaymiz.
∆𝛿_{𝑒𝑙.ℎ𝑖𝑠} = 1.1^√0.01² + 0.005² + 0.005² + 0.01² = 0,0173
Induksion hisoblagichning nisbiy xatologi:

^𝛿𝑠𝑐ℎ
= 𝐺₀ 100
₌ 2
100

= 0.02

∆𝛿_{𝑖𝑛𝑑.ℎ𝑖𝑠} = 1.1^√0.01² + 0.005² + 0.02² + 0.01² = 0,0275
Faraz qilamiz shu o‘lchash majmuasi hisobga olgan elektr energiya E_his=100mVt∙soat.
Induksion hisoblagich uchun nisbiy xatolik:
∆𝐸_𝑜‘𝑚1 = ∆𝛿_{𝑖𝑛𝑑.ℎ𝑖𝑠.} ∙ 𝐸_ℎ𝑖𝑠 = 0.025 ∙ 100 = 2.75 mVt∙soat Elektrn hisoblagich uchun nisbiy xatolik:
∆𝐸_𝑜‘𝑚2 = ∆𝛿_{𝑒𝑙.ℎ𝑖𝑠.} ∙ 𝐸_ℎ𝑖𝑠 = 0.01739 ∙ 100 = 1.739 mVt∙soat Nisbiy xatoliklar farqi ∆𝐸 = ∆𝐸_𝑜‘𝑚1 + ∆𝐸_𝑜‘𝑚2 = 1.01 𝑚𝑉𝑡 ∙ 𝑠𝑜𝑎𝑡
Agar induksion hisoblagichli o‘lchash majmuasining nisbiy xatoligiga asoslansak, aniqligi G =2.0 bo‘lgan induksion hisoblagichlarni aniqligi G=0.5 bo‘lgan elektrn hisoblagichlar bilan almashtirish 30% yuqori elektr energiyasini tejaydi.

• 
  elektr energiya sifati parametrlarini ichki uskuna bilan monitoring qilish;
  
• 
  hisoblagichda ma’lumot uzatuvchi, qabul qiluvchi aloqa o‘rnatuvchi qism mavjudligi.
  

1.