273
sershirali yangi uzilgan qismlaridan aldog‘ich yem sifatida foydalaniladi. Har qaysi
zararkunandaga qarshi ma’lum turdagi aldog‘ich yem qo‘llaniladi.
Zararkunandalarga qarshi ishlatiladigan, begona o‘tlarni yo‘qotish uchun
qo‘llaniladigan va o‘simlik (masalan, g‘o‘za) barglarini to‘kishga mo‘ljallangan
kimyoviy preparatlar
pestitsidlar
deb ataladi. Ular qaysi guruh ob’ektlarga nisbatan
mo‘ljallanganiga qarab,
insektitsidlar
(hasharotlarga qarshi),
fungitsidlar
va
bakteritsidlar
(o‘simlik kasalligi qo‘zg‘atuvchi patogenlarga qarshi),
zootsidlar
(umurtqali hayvonlarga qarshi),
nematodsidlar
(nematodlarga qarshi),
ovitsidlar
(hasharot va kana tuxumlariga qarshi),
akaritsidlar
(kanalarga qarshi),
limatsidlar
(shiliqqurtlarga qarshi),
gerbitsidlar
(begona o‘tlarga qarshi),
aboritsidlar
(buta va
daraxtlarga qarshi),
defolyantlar
(o‘simlik bargini to‘kuvchi),
desikantlar
(o‘simliklarni quritishga mo‘ljallangan preparatlar) deb nomlanadi.
Pestitsidlar kimyoviy tarkibiga qarab qator guruhlarga bo‘linadi. Bular orasida
fosforoorganik, xloroorganik, margumush, ftor, mis, simob, oltingugurt, o‘simliklar
asosida tayyorlangan zaharlar, mineral moylar, karbonatlar va boshqalar bor.
Shulardan so‘nggi yillarda sintetik xloroorganik va fosforoorganik preparatlar
(geksoxloran, metafos, xlorofos va boshqalar) ko‘proq tarqalgan.
Keyingi yillarda zararkunandalarga qarshi zaharli preparatlardan tashqari
boshqacha ta’sir etadigan kimyoviy preparatlar qo‘llana boshlandi. Ular
repellentlar
deb atalib, qo‘rqitish (cho‘chitish) ta’sirotiga ega va zararkunandalarning o‘simlikka
o‘tishining oldini olish uchun qo‘llanadi.
Attraktantlar
deb nomlanadigan turi
hasharotlarni o‘ziga jalb qiladi (hatto ular uzoqlardan yetib keladi) va natijada
zararkunandalar nobud bo‘ladi.
Ko‘pchilik zararkunandalar pestitsidlarga barqarorlik hosil qilganligi tufayli
agrobiotsenozlar fitosanitariya holati va qishloq xo‘jalik mahsulotlarini etishtirish
iqtisodiyotiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu esa noan’anaviy guruhlar, yangi
moddalar birikmalari hisobiga kimyoviy kurash vositalari narxini o‘sib borishini talab
qiladi (Metcalt, 1980). Ammo yangi pestitsidlar chidamlilik (barqarorlik) tufayli
amaliyotda qo‘llanishdan oldinroq ham o‘z samaradorligini yo‘qotishi mumkin.
So‘nggi ma’lumotlarga qaraganda (Grorghion, Mullan. 1983) yer yuzida 428
turdagi bo‘g‘imoyoqlilar turli guruh pestitsidlariga barqarorlik hosil qilgan bo‘lib,
shulardan 260 tasi qishloq xo‘jalik ekinlari zararkunandalari hisoblanadi.
Bularning hammasi o‘simliklarni himoya qilish mutaxassislarida biologik
himoyaga nisbatan keskin qiziqish uyg‘otib, bundan aniqlanuvchi omillar tariqasida
qishloq xo‘jalik ekinlari zararkunandalari miqdorini chegaralamaydigan yirtqichlar,
parazit yoki kasallik qo‘zg‘atuvchilarni alohida qayd qilish o‘rinlidir.
Do'stlaringiz bilan baham: