Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

2. Profilaktika va agrotexnika tadbirlari
zararkunanda hasharotlarning 
tarqalishi va tez ko‘payishiga imkon bermaydigan chora-tadbirlarni o‘z ichiga oladi. 
Buning uchun dala va bog‘larni zararkunandalar oziqlanishi, rivojlanishi va qishlab 
qolishi mumkin bo‘lgan begona o‘tlar, o‘simlik qoldiqlaridan tozalash, ekinlarni 
yuqori agrotexnika tadbirlari asosida parvarish qilish, almashlab ekishni joriy etish va 
zararkunandalarga chidamli bo‘lgan o‘simlik navlarini o‘stirish kabi bir qancha 
ishlarni amalga oshirish zarur. Odamlarda parazitlik qiladigan hasharotlarga qarshi 
kurashning esa muhim choralardan biri shaxsiy gigiyenaga amal qilish va uy-joylarni 
toza tutishdir.
Har qaysi mintaqaning tuproq iqlim sharoitini hisobga olib, ishlab chiqilgan 
hamma agrotexnik tadbirlarini o‘z vaqtida va yuqori sifatli o‘tkazish o‘simliklarni 
himoya qilish choralari kompleks sistemasining asosidir. Agrotexnika choralarining 
ba’zilari hasharotlarning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi va o‘simliklarning 
chidamlilik xususiyatini oshiradi. 
Almashlab ekishda yer unumdorligi oshadi va tuproqda uchraydigan 
zararkunanda hasharotlar kamayadi. Ekin ekiladigan maydonlarga qanchalik yaxshi 
ishlov berilsa, o‘simlik shunchalik yaxshi o‘sadi va hasharotlar uchun noqulay sharoit 
paydo bo‘ladi. 
Ekish muddatlari ham katta ahamiyatga ega. Ekish muddatini belgilashda shu 
hududda, ushbu ekin uchun xavfli bo‘lgan zararkunanda zarar keltirishi muddatlarini 

---

269 
hisobga olish asosiy omillardan hisoblanadi. Masalan, muddatidan kechiktirilib 
ekilgan g‘o‘za ko‘k qurti va o‘simlik shira bitlardan ko‘proq zararlanadi. Ko‘sak qurti 
kapalagi urchish davrida gullagan makkajo‘xori bu zararkunandadan ko‘proq 
zararlanadi. 
Ekiladigan o‘simlik navlarini tanlashda va ayniqsa, yangi navlar yaratishda 
ularni shu ekiladigan hududda qanday zararkunandalar uchrashini va ularning turli 
navlarga bo‘lgan munosabatini hisobga olish foydalidir. Masalan, o‘rgimchakkana 
ingichka tolali nav g‘o‘zaga kamroq tushadi. 
Bir qator zararkunandalar o‘simlik urug‘lari orqali tarqaladi, shuning uchun 
urug‘lik materiallarini tanlash va ularni tayyorlash usullari ham agrotexnik kurash 
choralari qatoriga kiradi. Beda urug‘xo‘ri beda urug‘larida qishlaydi, urug‘ yaxshi 
tozalnib ekilmasa, beda urug‘xo‘ri keyingi yili keng tarqalib ketishi mumkin. Bundan 
tashqari, yaxshi tozalanmagan urug‘ nihoyatda zararli bo‘lgan zarpechak 
urug‘larining ham tarqalib ketishiga sababchi bo‘lishi mumkin. Saralangan urug‘ 
ekilsa, u o‘simlik zararkunandalariga chidamli bo‘ladi va urug‘ yaxshi unib chiqadi. 
O‘rgimchakkana bilan kuchli zararlangan g‘o‘za chigiti ekilganda kechikib unadi va 
tekis maysa chiqarmaydi. 
Yerga turli xil o‘g‘it solish ham o‘simliklarning turli zararkunandalariga 
bo‘lgan chidamliligini oshiradi. Fosforli o‘g‘it bilan oziqlangan beda mo‘riqurtga 
qarshi ancha chidamli bo‘ladi. Mineral o‘g‘itlar tuproqda tuz eritmalari 
kontsentratsiyasini oshiradi, natijada tuproqdagi ba’zi hasharotlar, jumladan 
simqurtlarning tana namligi pasayib, ular nobud bo‘ladi. 
Begona o‘tlarga qarshi kurash zararkunandalarga qarshi kurashdagi muhim 
omillardan biri hisoblanadi. Dala, yo‘l va ariq bo‘ylaridagi begona o‘tlarning qaysi 
sistematik guruhdan ekanligini aniqlash va ularda shu dala ekinlari uchun qanday 
zararli hasharotlar rivojlanishi mumkin ekanini bilish juda muhimdir. Natijada ularga 
qarshi kurashish ham dalada, ham uning yon atroflarida bir vaqtda o‘tkazilishiga 
imkoniyat tug‘iladi. Shu maqsadda yagana va o‘toq vaqtida chiqindi ko‘chatlarni 
darhol ular so‘lib-qurib qolmasidan daladan chiqarib tashlash (yo‘qotish) tavsiya 
etiladi. Gerbitsidlar ishlatilganda bu preparatlar zararkunanda hasharotlarga qanday 
va qaysi vaqtda ta’sir etishini bilish maqsadga muvofiqdir. 
Ekinlarni sug‘orish, sug‘orish vaqti va normalari zararkunandalarning 
rivojlanishiga salbiy yoki ijobiy ta’sir etishi mumkin. Qishki yaxob berish tuproqda 
va o‘siilik qoldiqlarida qishlab qolgan zararkunandalarni ko‘plab halok qiladi.
Bedapoyalarda bedaning o‘rib olinishi bilanoq sug‘orish yaxshi natija beradi. 
Hosilni o‘z vaqtida, qisqa muddatda nobud qilmasdan yig‘ib-terib olish ham 
hasharotlar zararini kamaytiradi hamda tarqalib ketishini cheklantiradi.