Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

Paxmoq arilar
(Bombus)
urug‘i vakillari ancha yirik va yo‘g‘on bo‘lishi, 
tanasining qalin uzun tuklar bilan qoplanganligidan asalarilardan farq qiladi. Qishlab qolgan 
ona paxmoq ari bahorda biror pana joy topib, o‘ziga in quradi va bir necha katak yasab 
tuxum qo‘yadi. Bu tuxumlardan faqat ishchilari yetishib chiqadi. Kuzda uyada erkaklari va 
yosh urg‘ochilari paydo bo‘ladi. Trutenlar urg‘ochilarini urug‘lantirgandan keyin halok bo‘ladi, 
yosh urg‘ochilari esa qishlab qoladi. Paxmoq arilar birmuncha sovuq iqlimli shimoliy 
mintaqalarda o‘sirnliklarni changlatishda katta ahamiyatga ega. Ayrim o‘simliklar (sebarga) 
faqat paxmoq arilar yordamida changlanadi.
Yaydoqchilar 
(Ichneumonoidea)
 
katta oilasi
poyasimon qorinlilar kenja turkumi va 
pardaqanotlilar turkumiga kiradi. Tanasi 0,2-5 sm atrofida. Qorni ko‘kragiga harakatchan 
birikkan. Lichinkalik davrida turli hasharotlar va ba’zan o‘rgimchaksimonlarda parazitlik 
qiluvchi hasharotlarning bir necha oilalarini birlashtiradi. Ular yer yuzida keng tarqalgan 
bo‘lib, 60000 ga yaqin turi bor. Ko‘pchiligida qanotlar yaxshi rivojlangan. Urg‘ochi 
yaydoqchilar dumining uchki qismida ipga o‘xshash tuxum qo‘ygichi bo‘ladi. Tuxum 
qo‘ygichi yordamida yaydoqchilar o‘z tuxumini o‘ljasi tanasiga qo‘yadi. Tuxumdan chiqqan 
lichinka o‘z xujayini to‘qimalari bilan oziqlanib, voyaga yetadi va o‘sha joyda g‘umbakka 
aylanadi.
Trixogrammidlar (Trichogrammatidae) oilasiga
eng katta foyda keltiradigan 

---

219 
yaydoqchilar kiradi. Bu oila vakillari juda mayday, ya’ni 0,2-0,9 mm atrofida bo‘ladi. 360 ga 
yaqin turi bor. MDH da 20 dan ortiq, respublikamizda esa 10 dan ortiq turlari ma’lum. Ikki 
juft qanoti bor. Urg‘ochilari zararkunanda hasharotlar, asosan kapalaklarning yangi 
qo‘yilgan tuxumlarini teshib, ichiga o‘z tuxumini qo‘yadi. Lichinka xo‘jayin tuxumi bilan 
oziqlanib rivojlanadi va uni halok qiladi. Lichinka sigmentlanmagan, qopsimon shaklda 
bo‘ladi. (74-rasm).