212
kemiruvchilar iniga qo‘yadi.
Tuxumdan chuvalchangsimon lichinkalar chiqadi. Embriogenez davri 3 kundan
15 kungacha davom etadi, bu esa burgalarning turiga va tashqi muhit sharoitiga,
ayniqsa, harorat va namlikka bog‘liq. Lichinkalari rangsiz, pigmentlashmagan, tanasi
tuk bilan qoplangan, oyoqsiz bo‘lib, ikki qanotlilar lichinkasiga o‘xshash bo‘ladi.
Lichinkalari chiriyotgan organik moddalar bilan oziqlanadi. Ular pilla ichida
g‘umbakka aylanadi. Tashqi muhit sharoitiga qarab, burgalarning rivojlanishi 20
kundan 1 yilgacha davom etadi. G‘umbakdan chiqqan voyaga yetgan davri-imago
faqat qon bilan oziqlanadi. Voyaga yetgan burgalar 2-5 yil umr ko‘radi.
Burgalar bir kunda kamida 1 marta qon so‘radi. Ular asosan sutemizuvchilarda
(95%) va ayniqsa, kemiruvchilarda parazitlik qiladi. Burgalar muayyan turdagi
xo‘jayin bilan juda mahkam bog‘lanmay, bir turdagi hayvondan ikkinchi turdagi
hayvonga va odamga o‘tishi mumkin. Shunday gematofag hayvonlarga polifaglar
deyiladi.
Tabiatda shunday burgalar borki, hatto vaqtincha bo‘lsa ham ilonda, ba’zilari
esa hasharotlarning lichinkalarida parazitlik qiladi. Mushuklarda mushuk burgasi
(
Ctenocephalides felis
), itlarda it burgasi (
Ctenocephalides canis
), odamlarda odam
burgasi (Pulex irritans), kalamushlarda kalamush burgasi
(Xenopsylla cheopis)
parazitlik qiladi. Lekin, ular odamga ham hujum qiladi. Kalamush va odam burgalari
odamlarga o‘lat
(chuma)
va terlama kasalligining qo‘zg‘atuvchilarini yuqtiradi. Bu
og‘ir kasalliklarning mikroblari kasal odamlar, kalamushlar va burgalarning axlati
orqali odam terisiga tushib qolsa, uning tirnalgan joyidan qonga o‘tib, ko‘paya
boshlaydi. Odam burgasi urg‘ochisining kattaligi 3-4 mm atrofida bo‘ladi. Odam
burgasi uy hayvonlarining tanasida ham yashashi mumkin. Burgalar issiq qonga o‘ch
bo‘lib, o‘lgan hayvonning sovub borayotgan tanasini tashlab, yangi xo‘jayin axtaradi.
Burgalar faqat odamlar o‘rtasida yuqumli kasalliklarni tarqatib qolmasdan,
balki kemiruvchilar, yirtqichlar va uy hayvonlari o‘rtasida ham ularning qonini
so‘rish orqali yuqumli kasalliklarning mikroblarini o‘tkazadi. Burgalardan
saqlanishning asosiy yo‘llaridan biri sanitariya-gigiyena qoidalariga rioya qilishdir.
Molxonalar, odam turadigan joylarni toza saqlash, undagi pol va to‘shamalami vaqti-
vaqti bilan karbolning 2-5% li eritmasi bilan dezinfeksiya qilish, devor va pol
tirqishlarini kerosinda ho‘llangan latta bilan yuvish lozim. Dala sharoitida
kemiruvchilarga qarshi kimyoviy dorilar
(xlorpikrin, piretrum)
sepish kerak.
Shuningdek, burgalarga qarshi kurashish uchun permetrinning 0,05% li suvdagi
emulsiyasi, karbafosning 0,5 % li emulsiyasi, xlorofosning 1% li eritmasi hayvon
terisiga purkaladi.
Do'stlaringiz bilan baham: