Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

 
Qadimgi qanotli hasharotlar 
(Palaeoptera)
 infrasinfi. 
Qadimgi qanotli hasharotlar 
tinch yoki qo‘nib turgan vaqtida qanotlarini yig‘ib ololmaydi, ya’ni qanotlari doim 
yoyiq holatda bo‘ladi. Qanotlari to‘rsimon, qornida uzun ingichka juft bo‘g‘imli 
serkilari bor. Nimfalari suvda yashaydi.
Kunliklar 
(
Ephemeroptera
)
 
turkumi
vakillarining uzunligi 10-15 mm keladi. 
Birmuncha sodda tuzilishga ega. Tanasi cho‘ziq, tеri qoplagichi yumshoq; og‘iz 
organlari taraqqiy yetmagan; qanotlari to‘rsimon va nozik tomirlangan. Orqa 
qanotlari oldingilaridan qisqa yoki yo‘q. Qorin bo‘limining uchki qismida ko‘p bo‘g‘imli 
uchta uzun o‘simtalari (2-serki va 1-paraserki) bo‘ladi (35-rasm).
35-rasm. Kunliklar turkumi: 
А oddiy kunlik, B- har xil kunlilarning lichinkalari: 1- sariq 
kunlik, 2- оdatdagi kunlik, 3- qo‘ng‘r kunlik, 4- qo‘shqanotli kunlik lichinkalari.
Imagosining og‘iz organi reduksiyaga uchragan bo‘lib, oziqlanmaydi; ichagi 
esa havo bilan to‘lgan. Imago davrida 2-3 soat, ba’zan bir necha kun yashaydi. Suvga 
tuxum qo‘ygach halok bo‘ladi. Lichinkalari turli chuchuk suv havzalarida, 
daryolarning tеz oqar yеrlarida, tog‘ sharsharalarida, ko‘llarda va botqoqliklarda 
yashaydi. Lichinkalari 1-3 yil umr ko‘radi. Ayrim turlari bir yilda 2 bo‘g‘in bеradi. 
Lichinkalarining og‘iz organlari kеmiruvchi tipda tuzilgan, o‘simlik qoldiqlari bilan 
oziqlanadi. Suvdagi mayda hayvonlar hisobiga yirtqichlik qiluvchi turlari ham bor. 
Lichinkalari tanasining ikki yonida traxeya-jabralari bo‘ladi. Lichinkalar juda ko‘p 
(25 martagacha) tullab, qanotli subimago
 
davriga aylanadi va suvdan uchib chiqadi. 

---

149 
Subimago bir necha daqiqa o‘tgandan so‘ng yana tullab, haqiqiy imago davriga 
aylanadi. Oddiy kunlik (
Ephemera vulgata
) keng tarqalgan. Kunliklarning 
lichinkalari yosh baliqlar va boshqa suv hayvonlari uchun oziq hisoblanadi.
Yеtuk kunliklar sеrharakatchan, suv havzalari yaqinida, odatda katta galalar 
tashkil etib uchib yuradi. Kunliklar turkumiga 2000 ga yaqin tur kiradi, shu jumladan 
MDH da 200 ta turi aniqlangan.
Ninachilar 
(
Odonatoptera yoki Odonata
) turkumiga tanasi cho‘ziq, ancha 
yirik yoki o‘rtacha(uzunligi 14-120 mm, qanotlari yoyilgan holda 90 mm gacha) 
kattalikdagi ixcham hasharotlar kiradi. Bosh qismi katta, ikkita murakkab yirik 
ko‘zlari va uchta oddiy ko‘zchalari bor. Mo‘ylovlari qisqa (3-7) bo‘g‘imli, qilsimon, 
og‘iz organlari kuchli, kеmiruvchi tipda tuzilgan. Oyoqlari uzun, ikkala juft qanotlari 
ham pardasimon shaklda tuzilgan (36-rasm).