Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

36- rasm. Shayin ninachi: 
A - imago; B - lichinka; D - lichinkaning niqobli boshi.
Qorin bo‘limi ingichka va uzun. Ninachilar lichinkasi suvda rivojlanadi. Lichinkasining 
pastki lablari o‘zgarib qisqichli niqob hosil qiladi. Bu niqob o‘ljasini tutishga yordam beradi. 
Ninachilar va ularning lichinkalari yirtqichlik qilib hayot kechiradi. Voyaga yetgan ninachilar 
o‘ljasini havoda panjalari yordamida tutib oladi.
Ular soy va daryolarning bo‘ylarida ko‘p uchraydi. Tuxumlarini suvga, suv 
o‘simliklariga, ko‘piksimon chiqindi ichiga va boshqa joylarga qo‘yadi. Lichinkalari 
sеkin oqar va oqmas suvlarda rivojlanadi, o‘rmalab yoki suzib harakatlanadi.
Ninachilarning lichnikalari juda xo‘ra bo‘lib, suv ichida qayta-qayta tullab tеz 
rivojlanadi. Sеkin-asta tеmir qanotlar paydo bo‘lib boradi, nihoyat oxirgi marta 
tullash oldidan, ular o‘simliklarning suvdan tashqariga chiqib turgan qismiga 
ko‘tariladi va yеtuk hasharotga (imagoga) aylanadi. Ularning qanotlari birinchi 
soatlarda yumshoq, vaqt o‘tishi bilan qattiqlashib, uchishga moslashadi.
Ninachilar foydali, ular turli hasharotlar, jumladan chivinlar, pashshalar, oq qanotlilar va 

---

150 
boshqalarni tutib yeydi. Lichinkalari ham mayda suv hayvonlari-chivinlar, kunliklar va 
boshqa ninachilar lichinkalari hamda baliq chavoqlari bilan oziqlanadi. Lekin ninachilarning 
lichinkalari baliqlar uchun oziqa ham hisoblanadi. Ninachilar bir necha haftadan 5-6 
oygacha umr ko‘radi.
Ninachilar turkumining 4500 ga yaqin turi ma’lum, shulardan 160 dan ortig‘i 
MDH da, jumladan O‘zbekistonda 100 ga yaqin turlari aniqlangan. Ninachilar 
turkumi 2 ta kenja turkumga bo‘linadi, ya’ni har xil qanotlilar va teng qanotlilarga. 
Teng qanotli ninachilarning qanotlari tepaga ko‘tarilib turadi. Bularga suluv ninachi, 
yashil ninachi, sterlka va boshqa turlar kiradi. Har xil qanotlilar kenja turkumiga 
kiruvchi ninachilar ancha yirik bo‘lib , ularga koromislo, babka va boshqa turlar 
kiradi.
Ninachilarning ko‘proq turlari tropik mamlakatlarda, asosan issiq mintaqalarda 
tarqalgan. O‘rta Osiyoning tog‘ va tog‘oldi mintaqalarida yirik halqali kordulegaster
 
(Cordulegaster annulatus), 
adirlardagi daryo vohalarida moviy shayin ninachilar
 
(Aeschnidae), 
o‘q ninachilar
(Coenagrionidae), 
lyutkalar 
(Lestidae), 
suluv ninachilar
 
(Calopterygidae),
oddiy ninachilar (
Libellulidae)
oilalari vakillari uchraydi.