У з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о лий ва урта м а Х с у с т а ъ л и м ва зи рл и ги


Каримов И.А. Миллий истик/тол мафкураси халк эътик,оди ва келажакка



Download 13,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet122/134
Sana24.02.2022
Hajmi13,41 Mb.
#201887
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   134
Bog'liq
33yangivaengyangidavrgarbyevrfalpdf

1 Каримов И.А. Миллий истик/тол мафкураси халк эътик,оди ва келажакка 
ишончдир. Т., Узбекистон, 2000. 26—27-бетлар.
2 Гадамер Г. Истина и метод. М., 1988. С. 299.
www.ziyouz.com kutubxonasi


тизимини хам мак,тайди, чунки у борлик, билан биргаликда 
ноборлик, масаласини хам ечишга харакат к,илган. Метафизика 
булса, унинг фикрича, бу масаланинг тула ечимини топа олма- 
ган. Хайдеггер борлик,, хакдкдт ва тарихни замонга богликдиги- 
ни исботлаб берди, шунингдек, борлик, ва ноборлик, бир-бири 
билан «диалектик» боишкдир; борлик,ни тушуниш, хак,икдтни 
бундай тал к, и н к,илиш вак,тга, замонга бокликдигини таъкид- 
лайди.
Хайдеггердан кейин Гадамер тасдикдайдики, хар кдндай ин- 
соний тажриба чеклангандир. Кимки ана шу хак,икдтнинг абадий 
эмаслигини хотирасида тутса, келажак ва замон унинг хукмида 
эмаслигини англайди.
Инсон билимини дастлаб нима йуналтиради? Нима унинг 
тажрибасини шакллантиради? — деган саволларга у тил, суз, 
деб жавоб беради. Хайдеггер рухида Гадамер таъкидлайдики, 
борлик, бу суздир. Факдтгина суз оркдли инсонга борлик, хак,ик,ати 
очилади. Нутк,ий хусусият инсон тажриба дунёсига боглик,. Бу эса 
дунёни предметлаштиришдан йирокдир. Суз бу мухитдир, унда 
мен ва дунё аввалданок, узаро бир-бирига тегишли эканлигида 
намоён булади1.
Гадамер герменевтик фалсафанинг вазифаси — «Гегел ру\ 
феноменологиясининг йулини» босиб 
у т и ш д а ,
деб билади, ал- 
батта, тескари йуналишда, хар бир субъективликда субстанци- 
оналликнинг намоён булиши сифатида тушунади. Факдт суз 
дунёни тузади, «инсон дунёси борлигини» аникдайди, айнан 
тил нутк, сузлайди, биз у оркдли сухбатлашамиз.
«Узини намоён к,илиш, узини сузлаш» — иккинчи мавжуд- 
ликни к,абул к,илишни англатмайди. Аксинча, уз-узини намоён 
к,илиш борлик,к,а мансубдир. Шундай к,илиб, сузда биз спекуля- 
тив борлик,ни курамиз, яъни борлик, билан узини намоён к,илиш 
фаркданади, лекин бу фарк, булиши керак эмас ... Юк,орида 
фикр юритилган ходиса, бу айтилган сузнинг узидир. Лекин суз 
шунинг учун сузки, у суз орк,али бирор нарса мазмун топади. Ва 
аксинча, суз оркдли ифодаланган нарса, илгаридан мавжуд 
эмас, балки суз оркдли аникданади, деб таъкидлайди Гадамер.
Албатта, Гадамернинг бундай фалсафий к,араши Гегелдан 
фаркданади. У Гегелни шунинг учун танк,ид к,иладики, Гегел 
сузни тафаккурнинг намоён булиши сифатида аникдайди ва 
тафаккурни суздан олдин ва унга боишк, булмаган холда мавжуд 
дейди. Гадамер фикрича эса суз факдт тафаккурлаш жараёнида 
намоён булади.
Гадамер сузни мутлакдаштиради. Унинг нук,таи-назари буйи- 
ча, айнан сузда, унинг воситасида билдирилган мазмун орк,али 
дунё шаклланади ва биз унда яшаймиз. Айнан априор суз чегара-
www.ziyouz.com kutubxonasi


ни, шарт-шароитни аникдайди, унинг ёрдамида биз уз дунё- 
мизни ва тарих дунёсини тушуниш услубини очамиз.
Гадамер сузни борликда айлантиради. Сузни уйин деб олади. 
Ана шу уйинда ^ам асосни куради, х,ам билиш мохдятини 
аникдайди, хдм тарихни тушунишни ифодалайди.
Унинг фикрича, бу кдндай уйин? Унинг субъектлари ким- 
лар? Гадамер дастлаб бу тушунчани субъективликдан халос 
кдлишга уринади. Унинг фикрича, уйин санъат асари ижодко- 
рининг х,олати х,амда унинг рух,ий тузилишига боглик, эмас, уни 
субъектив эркинлигини акс этмайди... аксинча, санъат асари- 
нинг борлигига богликдир. Яъни, Гадамер фикрича, уйин, уйна- 
лувчи ва уйновчилар оркали намоён булмайди, балки уйин 
уйновчилар оркали уз намоёнини топади. Уйинни узи уйнайди, 
узига уйновчиларни жалб кдпади, деб таъкидлайди Гадамер1.
Ана шу мулохдзаларни Гадамер тарихни билиш жараёнига 
хдм татбик, кдпади. Унинг фикрича, тарихни \ак,ик,ий тушуниш 
гузалликни эстетик мушохдда этишга ухшайди. Айнан уйинда, 
х,еч к,андай манфаатсиз эстетик хузурланиш х,амда натижада 
билиш хдм мумкин. Шунинг учун х,ам Гадамер бизнинг тушун- 
чамиз кднчалик уйинга якдн булса, шунча у ^ак,ик,атдир, деб 
хдсоблайди.
Уйин мохдятини конкретлаштириб, Гадамер «герменевтик 
давра» тушунчасига мурожаат кдпади. Айнан давра тушунишни 
уйин сифатида очади, талкднчи ва тарихий матн ва анъаналар 
уртасидаги муносабатни равшанлаштиради.
Давра буйлаб х,аракатнинг мазмуни нимада? Доимий равиш­
да пайдо буладиган кдсм ва бутун уртасидаги, хусусийлик ва 
умумийлик уртасидаги, иккиламчи ва бирламчи уртасидаги зид- 
диятни х,ажмидан иборатдир. Матнда маълум маънода илгаридан 
мавжуд булган тушунча орк,али умуман билиб, бу билимни 
талк,инчи чукурлаштириб бораверади, натижада ягоналикни анг- 
лайди. Шу асосда ташкил кдпувчи кдсмларни тушуниш чукурла- 
шади ва бу «давра» оркдли яна давом этади.
Умуман олганда, Гадамер ва герменевтиканинг бошк,а намо- 
яндаларининг фикрларича, тарихнинг х,амма лавхдларида, бу- 
рилишларида инсонлар узгармай к,олганлар. Шундан улар сузни, 
анъаналарни, алок,а муносабатларини мутлок^гаштирдилар.
Фалсафий герменевтика тарафдорлари сузни ижтимоий бор- 
лик,к,а, амалиётга боглик^лигини инкор кдладилар, сузни узига 
хос, бегоналашган мах,сулот сифатида куриб, улар алок,а-муно- 
сабатини мукаммаллаштиришни илгари сурадилар.
Хозирги фалсафий герменевтиканинг дунёкдраши шундан 
иборат. Тушунишдан олдинги фикр, интуиция, талкдн кдлиш, 
тушунтириш ва х,оказолар асосий назарий билим категорияла- 
ридир, улар гуманитар билим со^алари булган семиотикада,
www.ziyouz.com kutubxonasi


мантикда ва тил гносеологиясида, филология ва танкдций ада- 
биётда, таржимонлик фаолиятида ва хоказоларца «ишлатилади». 
Шундай кдлиб, фалсафий герменевтика тарихни тушунишда, 
уни талкин кдлишда х,амда дунёни узига хос акс эттиришда 
маълум уз урнига эга булган йуналиш булди, хозирда хам бу 
фалсафий дунёкдрашнинг тарафдорлари мавжуд. Герменевтика 
утмишни 5фганишда услуб ролини хам уйнамокда.
ПОСТПОЗИТИВИЗМ ФАЛСАФАСИ
Постпозитивизмнинг йирик намояндаларидан бири Карл 
Поппер хисобланади. К.Поппер уз дик^ат-эътиборини ижтимо- 
ий-тарихий жараёнларни урганишга жалб кдлди. Унинг асосий 
асари «Очик, жамият ва унинг душманлари» деб аталади. Мазкур 
асарда Поппер фалсафа тарихи даврларини тахлил кдлиб чита­
ли.
У тахлилни кдцимги давр фалсафасидан бошлайди, бунда 
дастлабки демократик жамиятларнинг пайдо булишини, хусу- 
сан, Афина давлат-шахарлари тарихини тахлил кдлиб беради.
Шунингдек, Поппер Кдцимги давр файласуфларининг дав- 
лат тугрисидаги фикрларини хам тахлил кдлиб чикдци. Даст­
лабки демократик жамият Афинада шаклланади, у кулдорлик 
демократияси эди. Бу жамият кдцимги аристократик тузумга 
кдрши курол натижасида вужудга келади. Аристократик полис 
давлатларни олийзотлар сулоласи бошкдрар эди. Аристократик 
тузумни кддимги файласуфлардан Гераклит Эфесслик, Афло- 
тун ёкдаб чик,кдн эди. Поппер бу икки донишманднинг жами­
ят, давлат хакддаги фикрларини тахлил килади. У Гераклитни 
жамият тарак,кдётини оркдга кдйтиш жараёнида деб талкдн 
Килгани учун танкдд кдлади. Гераклит фикрича, гузаллик ва 
мутаносиблик дунёси абадий дунёдир.
Шунинг учун хам у узгармасдир. Заминий дунёда эса хамма 
нарса уткинчидир, узгарувчандир, нисбийдир. Шунга заминий 
Хаёт мутаносиб ва абадий була олмайди. Гузаллик дунёси, Герак­
лит фикрича, илохий логос дунёсидир. Бу дунё окувчанликни, 
узгарувчанликни аникдаб беради. Заминий конунларда самовий 
крнуниятлар инъикос этади. Бу дунёда хамма нарса узгарувчан, 
окувчандир. Поппер Гераклитни демократик жамиятни биринчи 
душмани деб билади, уни «танланганлар» назариясининг та- 
рафдори деб, хисоблайди.
Гераклит фикрича, ана шу «танланганлар» халкдан ажралиб 
туради, улар доноликка эгадирлар, уткир нигохлидирлар, ило- 
хий интуицияга эгадирлар. Улар ходисаларни тугри талкин кдла- 
дилар, уларга таъсир эта оладилар. Лекин омма бундай шахслар- 
ни кабул кдлмайди, уларни хайдайдилар. Оммани манфаатдор 
шахслар бошкдради. Гераклит бундай шахсларни демагоглар,
www.ziyouz.com kutubxonasi


плутократлар деб атайди. Бундай шахслар сузларида хал к, манфа- 
ати х,ак,ида бонг урадилар, аслида эса 

Download 13,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   134




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish