U. X. Safarov, N. M. Karakulov

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

196 
9.
 
MARKAZIY OSIYO DAVLATLARI (QOZOG’ISTON, 
QIRG’IZISTON, TOJIKISTON, TURKMANISTON) 
Tayanch tushunchalar: 
Nur-Sulton,ko’mir koni, uran, IES, GES, erkin 
assotsiatsiyalashgan hududlar, dominion, G’arbiy Qozog’iston, Mang’istov 
viloyatlari, turkman gilamlari, Vaxsh vodiysi, Pomir, eksport, import, metallurgiya 
kombinati, mis konlari, Temirtov, Osh shahri, Dushanbe shahri, Qoraqum, Ustyurt 
platosi, viloyat, poytaxt.
 
9.1.
 
Qozog’iston Respublikasi.
Maydoni 2.717.300 km
2
. Aholisi 18,4 mln. kishi. Poytaxti — Nur-Sulton 
shahri. Davlat tili qozoq tili. Dini- Islom. Pul birligi — qozoq tangasi. Mustaqillik 
kuni 16 dekabr (1991 y.). Qozog’iston 5 ta davlat (Rossiya, Xitoy, Qirg’iziston, 
O’zbekiston va Turkmaniston bilan hamda Kaspiy dengizi orqali Ozarboyjon bilan 
13.331 km.masafada chegaradosh.
Mo’gul va Turk merosini uyg’unlashtirgan Qozog’iston xalqi milodiy 1200 
yillardan boshlab Markaziy Osiyo hududlarida o’rnasha boshlagan. Rus imperiyasi 
bosqinchili davri Qozog’ison madaniyatiga ko’p ta’sir ko’rsatdi.
Qozog’iston 14 ta viloyatdan iborat.
Almati, Jambul, Qizilo’rda, Turkiston, 
Qarag’anda, Aqmo’la, Kustanay, Pavlodar va Shimoliy Qozog’iston, Sharqiy 
Qozog’iston, Aqto’be, Atirau, G’arbiy Qozog’iston, Mang’istov viloyatlari. Yirik 
shaharlari: Almati, Shimkent va Astana. 
Qozoqiston o’z poytaxtini ko’chirgan. Sovet davrida poytaxt janubroqda – 
Olmaota shahrida bo’lgan bo’lsa, mustaqillikdan so`ng shimolroqqa – Ostona 
shahriga ko’chirildi.
Tabiiy sharoiti
. Qozog’iston hududining g’arbiy, shimoliy va markaziy 
qismi tekisliklardan. Shimoli-sharqiy, janubi-sharqiy va janubiy qismi tog’lar 
(Oltoy, Jung’ariya Olatovi, Tarbag’atay, Tyan-Shan) bilan o’ralgan. Markaziy 
qismida Qozog’iston pasttog’lari, g’arbida Mug’odjar past tog’lari mavjud. 
Qozog’iston foydali qazilmalar
ga boy bo’lib, bu yerdagi foydali qazilmalar 
mis, qo’rg’oshin, rux, kumush, volfram, vismut, bariy bo’yicha MDHda birinchi, 
neft, molibden, boksit, fosforit, asbest zahiralari bo’yicha ikkinchi, ko’mir, temir 
rudasi uchinchi o’rinni egallaydi hamda hududda shuningdek, tabiiy gaz, 

---

197 
oltin,nekilb, xromit, nekil, tuz zahiralari, qurilish materiallarning zahiralari 
mavjud.
Qozog’iston ko’mir zahiralari bo’yicha MDH davlatlari orasida Rossiya va 
Ukrainadan keyin uchinchi o’rinda turadi. Ko’mirning umumiy geologik zahirasi 
(100 dan ortiq kon) 176,6 mlrd tonna atrofida bo’lib, jumladan Qarag’anda (Abay, 
Shaxta, Shaxan) kokslavchi ko’mir havzasida 51 mlrd tonna, Ekibastuzda 12 mlrd 
tonna (yiliga 50 mln tonna ko’mir qazib olinadi), Moyko’ba (zahirasi 10 mlrd 
tonna), Turg’oy (zahirasi 40 mlrd tonna) havzasi (Kustanay)da qo’ng’ir ko’mir 
mavjud.
Qozog’iston neft zahiralari (200 dan ortiq kon) bo’yicha MDH davlatlari 
orasida Rossiyadan keyin ikkinchn o’rinda turadi. Qozog’istonda neft va gaz 
rayonlar Kaspiy bo’yi pasttekisligi, Mang’ishloq, Ustyurt, Sharqiy Orolbo’yi, 
To’rg’ay botig’i, Sharqiy va Janubiy Qozog’iston tog’ oralig’i botiqlariga to’g’ri 
keladi. O’lkada neft zahirasi 3,2 mlrd tonnadir. Hozirgi kunda 60 dan ko’proq kon 
foaliyat olib bormoqda. Hozirda Kaspiy dengizining shimoliy qismidagi shelfda 
joylashgan Qorachig’anoq konidan neft qazib olinmoqda. Uning geologik zahirasi 
4.8 mlrd.tonnadan oshadi.Undagi gaz zahirasi 1 trln.m
3 
ga teng. Kelajakda mazkur 
kondan yiliga 50-100 mln t neft qazib olish rejalashtirilgan. Ko’ndi o’zlashtirishda 
jahonning yirik neft kompaniyalari qatnashmoqda ( 46 jadval).