U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

inqiroz, turg‘unlik, jonlanish, yuksalish
fazalari ajratib 
ko‘rsatiladi. Ana shu fazalarning har biri rivojlanishi jaryonida navbatdagi fazaga 
o‘tish uchun sharoit yuzaga keladi. 
Iqtisodiy siklning dastlabki fazasi 
inqirozdan
boshlanib, u ishlab 
chiqarishning pasayishida ifodalanadi.
Inqirozdan keyin 
turg‘unlik fazasi
boshlanib, u nisbatan uzoqroq davom 
etadi. Bu fazada ishlab chiqarish darajasining barqarorligi ta’minlansada, u inqiroz 
boshlanishidan oldingi darajaga nisbatan ancha past bo‘ladi. Narxlarning pasayishi 
to‘xtab, ssuda foizlari pasayadi, tovar zahiralari barqarorlashadi. Biroq 
ishsizlikning yuqori darajasi saqlanib qoladi. Turg‘unlik fazasi davomida iqtisodiy 
faollik jonlanishi uchun sharoitlar vujudga kelishi nihoyasiga etadi. 
Jonlanish fazasida
ishsizlik darajasi bir oz qisqarib, ishlab chiqarish darajasi 
sekin-asta o‘sib boradi. Narxlar ham asta ko‘tarilib, ssuda foizi o‘sa boshlaydi. 
Iqtisodiyotning bandlik darajasining ortishi va foyda hajmining tezlik bilan o‘sishi 
jonlanish fazasining yuksalish bosqichiga o‘sib o‘tishiga imkoniyat yaratadi. Yangi 
sikl yuksalishning boshlang‘ich nuqtasi hisoblanadi.
Yuksalish fazasida
ishchi kuchiga bo‘lgan talabning kengayishi ishsizlikning 
birmuncha kamayishiga hamda ish haqining o‘sishiga olib keladiki, buning 
oqibatida iste’mol tovarlariga to‘lovga qodir talab kengayadi. Pirovard talabning 
oshishi, o‘z navbatida, iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchi tarmoqlarga, bozorni 
kengaytirishga jadal turtki beradi. Raqobat va foyda ketidan quvish oqibatida 
nomutanosibliklarning to‘planib borishidan iborat zanjirli reaksiya tezlashadi. Bu 
bilan yangi inqiroz muqarrar bo‘lib qoladi. 
Alohida iqtisodiy sikllar bir-biridan davomiyligi va intensivligi bo‘yicha 
keskin farqlanadi. Shunga qaramay, ularning hammasi bir xil fazalarga ega bo‘ladi. 
Biroq bu fazalar turli tadqiqotchilar tomonidan turlicha nomlanadi. Masalan, 
yuqorida ko‘rib chiqilgan iqtisodiy siklning fazalari klassik tavsifga ega bo‘lib, 
ularni quyidagi 1-chizma orqali ifodalash mumkin. 

---

200