U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

3-chizma. Iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlashning jamg‘arma va 
investitsiyalarni taqqoslash usuli. 
Multiplikator samarasi 
– bu sof milliy mahsulot o‘zgarishining investitsiya 
sarflaridagi o‘zgarishga nisbati:
zgarish
o
gi
sarflarida
ya
Investitsi
zgarishi
o
mahsulot
milliy
sof
al
samarasi
tor
Multiplika
'
'
Re

.
 
Yoki, 
multiplikator koeffitsientini
quyidagicha ifodalash ham mumkin:
MPS
MPC
k
1
1
1



.
 
Bundan kelib chiqqan holda:
.
'
'
Re
zgarish
o
yalardagi
investitsi
nti
koeffitsie
tor
multiplika
zgarish
o
SMMdagi
al


Investitsion sarflardagi o‘zgarishdan tashqari iste’mol, davlat xaridi yoki 
eksportdagi o‘zgarishlar ham multiplikator samarasiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, jamg‘arma va investitsiya darajasi ham o‘ziga 
xos chegaralarga ega bo‘lib, bu borada klassik va keynscha qarashlar tafovutlanadi. 
Klassik nazariya qarashlariga ko‘ra, jamg‘arma investitsiya manbai bo‘lib, 
jamg‘armaga nisbatan moyillikning yuqori darajasi muqarrar ravishda 
iqtisodiyotning yuksalishiga olib keladi.

---

194 
Keynscha nazariya esa klassik talqinga qarshi chiqib, iqtisodiy jihatdan 
rivojlangan mamlakatlarda bu jarayon o‘zgacha kechishi ta’kidlanadi. Chunki, 
rivojlangan mamlakatlarda jamg‘armaga bo‘lgan intilish investitsiyalashga bo‘lgan 
intilishdan jadalroq borib, u quyidagi sabablar bilan izohlanadi: 
birinchidan,
yuqori foyda keltiruvchi kapital qo‘yilmalarning muqobil 
imkoniyatlari qisqarib boradi. Natijada kapital jamg‘arishning o‘sishi bilan uning 
amal qilishining keyingi qo‘shilgan samaradorligi pasayib boradi; 
ikkinchidan,
rivojlangan mamlakatlarda daromadlarning o‘sishi bilan 
jamg‘armaning ulushi oshib boradi. Shunga ko‘ra, jamg‘arma hajmi investitsiya 
sarflari hajmidan oshib ketsa, jamg‘arma egalari muvaffaqiyatsizlikka duchor 
bo‘ladilar. Bu holatni iqtisodiy adabiyotlarda «tejamkorlik paradoksi» tushunchasi 
orqali izohlanadi. 
Bu paradoksning mohiyati shundan iboratki, investitsiyalar nazariy jihatdan 
avtonom va hosilaviy investitsiyalarga ajratilib, avtonom investitsiyalar milliy 
daromad hajmi va uning o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lmasa, hosilaviy investitsiyalar 
milliy daromadning o‘zgarishiga ham bog‘liq bo‘ladi. Aynan avtonom 
investitsiyalarga qo‘shimcha ravishda o‘sib boruvchi hosilaviy investitsiyalar 
iqtisodiy o‘sishni kuchaytirishi, uni jadallashtirishi natijasida