U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

 

---

306 
Tizim tahdidlari (System Threats) 
Tizim tahdidlari - bu tizim xizmatlarini suiste’mol qilish va 
tarmoq ulanishlari bo‘lib, foydalanuvchi uchun muammolar 
tug‘diradi. 
Chuvalchanglar
(Worms) - bu tizim resurslaridan yuqori 
darajada foydalanib, tizimning ish faoliyatini pasaytiradigan jarayon. 
Chuvalchang jarayoni bir nechta nusxalarni keltirib chiqaradi, 
ularning har biri tizim resurslaridan foydalanadi va boshqa barcha 
jarayonlar kerakli resurslarni olishiga xalaqit beradi. Jarayon qurtlari 
hatto butun tarmoqni o‘chirib qo‘yishi mumkin.
Portni skanerlash
(Port scanning) - bu buzg‘unchi tizimga 
hujum qilishi uchun tizimning zaifliklarini aniqlaydigan mexanizm 
yoki vositadir. 
Xizmat ko‘rsatishni rad etish
(Denial of Service) - xizmat 
ko‘rsatishni rad etish odatda foydalanuvchiga tizimdan qonuniy 
ravishda foydalanishga imkon bermaydi. Masalan, agar brauzer 
tarkibidagi sozlamalarga hujum qilinsa xizmat ko‘rsatish rad etilsa, 
foydalanuvchi Internetdan foydalana olmaydi.
 
 
8.3. Operatsion tizimning himoya vositalari va dasturlari 
Xavfsizlikni ta’minlashga tizimli yondashuv
 
 
Vosita va harakatlar: 

etik-ahloqiy (mamlakatda hisoblash vositalarini tarqatish 
bilan bog‘liq xatti-harakatlar me’yorlari); 

qonuniy 
(axborotdan 
foydalanishni 
tartibga 
soluvchi 
qonunlar, hukumat qarorlari va tartiblarni buzganlarga ko‘riladigan 
choralar); 

ma’muriy (axborot xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan 
tashkilot yoki ishlab chiqarish ma’muriyatini qabul qilgan hatti-
harakatlar); 

psixologik; 

jismoniy, fizik (tarqalishdan himoyalash uchun binoni 
ekranlashtirish, qo‘yilgan apparatni ishchi holatini va unda «juchok» 
lar borligini tekshirish, tashqi kuzatish vositalari va qurilma, 
kompyuter bo‘limiga kirishni cheklash va boshqalar); 

---

307 

tarmoqda himoyalash imkonini beruvchi apparat va dasturiy 
vositalarni o‘rnatish (tarmoq xavfsizligi xizmatlari, tizim himoyasini 
ta’minlovchilari, misol uchun kirishni nazorat qilish, audit, 
ma’lumotlarni shifrlash, antivirus himoyasi, autentifikatsiya va 
avtorizatsiya jarayonlarini, tarmoq trafikini nazorati).