U. N. Tashkenbayevning umumiy tahriri ostida

Shakl va mazmun haqida mulohaza yuritish. 
Tajribali o‘quvchilar 
matn yozilishining uslubi va sifati haqida mulohaza yuritishi lozim
bo‘ladi. Bu mulohazakorlik muallifning fikri va maqsadini qanday 
ifodalaganini va matn yozilishining shakli va mazmun o‘rtasidagi 
aloqadorlikni baholay oladi. 
Mulohaza yuritish o‘quvchining matndan tashqari fikri, munosabati va 
bilimi bilan matnda keltirilgan ma’lumot va kishining shaxsiy tajriba va 
fikrlash doirasidan kelib chiqib berilgan ma’lumotni bog‘lab o‘rganishni 
ifodalaydi. Mulohaza yuritishda o‘quvchidan o‘zining tajriba yoki bilimini 
va turli farazlarini taqqoslab, qiyoslashi talab etiladi. 
Baholash va mulohazakorlik, shubhasiz, o‘qish savodxonligining bir 
qismi, ammo ularning salmog‘i bugungi kunda o‘quvchi duch keladigan 
ma’lumotlar xilma-xilligi va ularning miqdori bilan o‘sib bormoqda. 
Tafovutlarni aniqlash va ular bilan ishlash. 
Ko‘p qismli va
qarama-qarshi fikrli matnlarga duch kelganda o‘quvchilar shu kabi 
tafovutlardan va ular bilan ishlash usullaridan xabardor bo‘lishlari
lozim. Odatda, tafovutlar bilan ishlash o‘quvchidan o‘zining ishonchli 
manbalariga asoslanib, qarama-qarshi fikrlarni aniqlashi va ularning 
ishonchliligini baholashini talab etadi. 
Ushbu ko‘nikmalar zamonaviy o‘qishning ko‘p qismini o‘z ichiga
olgani sababli, 15 yoshli bolalar xilma-xil matnlarni umumlash-
tirish, taqqoslash, tushunish kabi qiyinchiliklarga nechog‘liq tayyor
ekan liklarini aniqlash muhim masala hisoblanadi.
1.4. BAHOLASH VA MULOHAZA 
YURITISH

---

20
O‘qish savodxonligi o‘quvchidan o‘z qobi-
li yatlaridan to‘g‘ri foydala na olishni talab 
etadi: u xoh top shiriq uchun o‘qish bo‘lsin, 
xoh shu maqsadga erishish yo‘lidagi rivojla-
nishni kuza tish bo‘lsin, xoh mashg‘ulot 
davomida o‘zla ri ning uslub va maqsadlari 
yo‘lida o‘z-o‘zini boshqaruv bo‘lsin.
Topshiriqqa yo‘naltirilgan maq sadlar 
o‘quv chini top shi riq bilan bog‘liq matn yoki 
jum la larni izlashga unday di. Metakognitiv 
kuzatuv jarayon lari butun o‘qish mashg‘u-
lo ti davomida maqsadni tez-tez yangilab 
turishga im kon yaratadi. Topshiriqni baja-
rish da matnni qayta ishlash jarayo nining 
tag zamiriga e’ti bor qaratilib, ushbu jarayon-
ning turli metakognitiv darajalarini qamrab 
oladi. 
O‘quvchining topshiriq talab la riga shaxsiy yondashuvi topshi riq-
ni bajarish jarayonida muhim aha miyat kasb etib, o‘qish maqsadi-
ning tuzi lishi o‘quvchining qiziqish va tashabbuslaridan kelib chiqib
vujud ga keladigan maqsadlar kabi muay yan topshiriqlar yo‘l-yo‘riqlarini 
ko‘rsa tadi. Shunga qaramay, PISA tad qiqotida o‘qish savodxonligini
baho lash faqat gina o‘quv chi ning berilgan topshiriqni baja rish uchun
tashqi harakat larni qabul qilish ko‘nikma sini shakllantirishga bo‘lgan 
maqsa dni inobatga oladi.