U. N. Tashkenbayevning umumiy tahriri ostida

Matnning juz’iy ma’nosini ifodalashni o‘rganish
o‘quvchidan
kichik matnlarni va jumlalarni tushunishni talab qiladi. Matnni
tushunish zarur ma’lumotni topshiriq va savollarga to‘g‘ridan to‘g‘ri 
moslashtirishga olib keladi. O‘quvchi o‘z imkoniyati doirasida ma’lumot-
1.3. MATNGA KIRISH VA 
MA’LUMOTLARNI OLISH
2 – 771

---

18
larni darajalarga bo‘lishi, ularning ustuvorlik darajalarini belgilashi yoki
hajmini kichraytirishiga to‘g‘ri kelishi mumkin. 
Esda tuting!
Butun matn, jumladan, asosiy ma’noni topish, matnni 
xulosalash yoki matnga sarlavha tanlash kabi integratsiyani talab qiluvchi 
topshiriqlar aralash topshiriqlar hisoblanadi.
Integratsiya qilib matn yaratishni ifodalash
har bir gap bilan
alohida ishlashdan to to‘liq matn bilan ishlashgacha bo‘lgan jarayonni
talab etadi. O‘quvchi turli xil xulosalarni, oddiy bog‘langandan to 
murakkabroq ma’no aloqadorligigacha bo‘lgan turini yaratishi lozim 
bo‘ladi. 
O‘quvchilarga birdan ortiq matn berilganda turli xil matn 
qismlarida joylashgan ma’lumot qismlarini o‘zaro umumlashtirish 
va xulosalash kerak bo‘ladi. Matnning bir necha qismlarida berilgan 
ma’lumotni umumlashtirishda vujudga keladigan yagona muammo bu
ma’lumot lar ning bir-biriga mos kelmasligi yoki farq qilishidir. Bunday 
hollarda o‘quvchilar tafovutni to‘g‘ri qabul qilishi va uni hal qilishi
kabi rivojlanish jarayoni bilan mashg‘ul bo‘lishi kerak.

---

19
Tajribali o‘quvchilar matnda berilgan kichik ma’noni ham ilg‘ay
oladilar. Ular matn shakl va mazmuni xususida mulohaza yurita oladilar
va ma’lumot aniqligi, uning sifatini tanqidiy baholaydilar. 
Sifat va ishonchni baholash.
Tajribali o‘quvchilar matndagi 
ma’lumot ning ishonchliligi va sifatini, ya’ni ma’lumot yaroqli, yangi, 
to‘g‘ri va bir yoqlama emasligini aniqlay oladilar. Baholash jarayoni
ba’zan o‘quvchidan ma’lumot manbasini aniqlash va baholashni talab etadi, 
jumladan, muallif tajribalimi, yaxshi ma’lumotga ega yoki obyektivmi va 
hokazo.