U. N. Tashkenbayevning umumiy tahriri ostida

1.2. DOMENNING TUZILISHI
O‘quvchi
omillari
O‘qish 
savodxonligi
jarayoni
Vazif
a
omillari
Matn
omillari

---

17
Jadvallar, matn bo‘limlari yoki butun kitoblardan ma’lumotlarni 
qidi rish ning o‘zi bir mahoratdir. Axborotni qidirish o‘quvchilarning 
topshiriq talablarini tushunishi, matn tuzilishi haqidagi bilimi (masa lan, 
sarlavhalar, paragraflar) hamda matnning mavzuga aloqadorligini 
baholash qobili yatlariga asoslangan bo‘ladi. 
Garchi ba’zi topshiriqlar matndan aniq bir so‘z yoki jumlalarni
topishni talab qilsa-da, ko‘p hollarda zarur ma’lumotni topish va undan 
xulosalar chiqarish orqali o‘qish savodxonligi tekshiriladi.
Tegishli matnni qidirish va tanlash.
Tajribali o‘quvchilar faqatgina 
bitta matnni o‘qiganda emas, balki bir necha matnlarni o‘qiganda ham 
ma’lumotlarni tanlay olishadi. 
Internet muhitidagi ma’lumotlar ko‘p hollarda o‘quvchining tahlil 
qila oladigan miqdoridan ko‘ra ancha ko‘p bo‘ladi. Bunday bir necha 
matn bilan ishlash jarayonida o‘quvchi berilgan matnning qaysi biri eng 
ishonchli, aniq, mavzuga mos keladigan va muhim ekanligi yuzasidan 
qaror qabul qilishi zarur. O‘quvchining matn sifatini baholash bo‘yicha 
ushbu qarorlari ba’zan qisman, ba’zan xuddi internet havolalarda 
berilgan ma’lumotlar kabi tushunish qiyin bo‘lgan ma’nolar yordamida 
qabul qilinadi, shuning uchun ham o‘quvchining matnlar to‘plamidan 
zarur matn qismini topish va tanlash qobiliyati o‘qish savodxonligining 
ajralmas qismidir. PISA dasturida matnni qidirish va topshiriqlarni 
tanlash matn ko‘rsatkichlari, masalan, to‘plam, ma’lumot manbayi 
(muallif, jurnal va sana)ni va qidiruv natijalarini ko‘rsatish kabi aniq 
biriktirilgan havolalarni talab qiladi. 
Tushunish.
Ko‘plab o‘qish mashg‘ulotlari matn da berilgan ma’noni 
tu shunish uchun matnning kengaytirilgan qismlari tahlili va integra t si -
yasini talab etadi. Matnni tushunish («anglash» deb ham nomlanadi) 
«va ziyat modeli» deb nomlangan o‘quvchi tomonidan yaratilgan matn 
nimaga oid ekanligi haqidagi aqliy ifoda sifatida ko‘rilishi mumkin.