U burxanov, T. Atam uradov davlat xaridi

Davlat buyudjetiga t a ’sir
etuvchi om iilar
® 1-xa raja tiam ing s o ‘ ralgan m iq do ri 
» 2 -m a k ro iq tis o d iy k o 'rs a tk ic h la r bilan chegaralangan 
« 3 -d a v la t bu yud jeti im ko niya tlari bilan che ga rala ng an 
4 -ta s d iq la n g a n b u y u d je t
l-diagram m a. D avlat byudjctiga l a ’sir etuvchi om illar1.
Xarajatlarni qisqartirish, birinchi navbatda, quyidagi y o ila r 
bilan amalga oshiriladi:
— o ‘tgan yildan qolgan va to ‘la tugallanmagan ham da kelgusi 
moliya yilida davlat ustuvor yo‘nalishlar dasturida b o lm ag an
loyihalami mohyalashtirishdan voz kechish;
— h a r yil u c h u n tu z ila d ig a n d av lat u stu v o r d a stu rig a
kirmaydigan yangi loyihalami moliyalashtirishdan voz kechish;
— xarajat m oddalarining tarkibiga tegm agan holda, uning 
um um iy summasini qisqartirish.
1 О проблемах управления государственны ми закупками в Респуб­
лике У збекистан и направлениях соверш енствования. Аналитическая
записка. U N D P . Таш кент — 2008.
23

---

Davlat xaridini samarali bo'lishini ta’minlash nuqtayi nazaridan, 
davlat xarajatlarini qisqartirishning ko‘rib o ‘tiigan dastlabki ikki 
usuli katta salbiy tusga ega.
C h u n k i, u stu v o r y o 'n a lish la rn in g o ‘zgarishi va n atijad a 
loyihani to ‘la m oliyalashtirm aslik, uning sifatli bajarilishiga, 
yoki loyiha oldiga quyilgan m aqsadlarga erishilmasligiga olib 
keladi.
Bu o ‘z navbatida, oldin am alga oshirilgan xarajatlarning 
natijasiz va foydasiz ekanligini bildiradi.
X arajatlarni qisqartirishning so‘ngi usulini q o ‘llashda esa, 
xarajatlar rejasini tuzish paytida loyihadan voz kechish va bo‘shagan 
mab]ag‘lam i boshqa samarali yo‘nalishlarda sarflash maqsadga 
muvofiq b o ‘lardi.
D avlat xaridini rejalashtirishdagi mavjud m uam m olarning 
sabablari quyidagilardir:
— byudjet tiz im in in g ta k o m illash m ag a n lig i — b y udjetni 
shakllantirish faqat bir yil chegarasida b o ‘lib, unda o ‘tgan yil 
byudjetida ko‘zda tutilgan va tugallanmagan loyihalarni moliya- 
lashtirish majburiyati ko‘rsatilmaydi;
— davlat byudjetini shakllantirishning uslubiy asoslarining 
yetarli darajada takomillashmaganligi, ya’ni darom ad va xarajat 
m oddalarini rejalashtirish sifatining past darajada ekanligi;
— davlat ehtiyojlari uchun xaridni rejalashtirish uslubiyotining 
mavjud emasligi va boshqalar.
T u m an lar darajasidan boshlab, xarajatlar sm etasi hajm ini 
sun’iy yuqori darajada tuzish riskining mavjudligi, ko‘zlanayotgan 
xarajat m aqsadlarini ko ‘rsatishning sifat darajasining pastligi, 
shuningdek, sm etani t o ‘g ‘riligini va k o ‘rsatilgan x arajatlarni 
asoslanganligini obyektiv tarzda tekshirish usulining yetishmashgi 
kabi holatlar, byudjetni shakllantirishda m e’yoriy-xarajat usulidan 
foydalanishga m ajbur etadi.
Ushbu usulni q o ‘llashning salbiy jihati shundaki, u xarajat 
yoki loyihani o ‘ziga xosligi, sharoitlarini (m asalan, k o ‘pchilik 
h o lla rd a ayrim lo y ih alar obyektiv ta rz d a