Tuzuvchilar: ttymi t f. n., dotsent R. S. Razikov ttymi t f. d professor S. S. Sulaymanov ttymi assistant H. M. Komilov Taqrizchilar: t f. n., dotsent

Stsintillyatsion usul ayrim moddalarning radioaktiv nurlanishlar ta`sirida ko`rinadigan yorug’lik fotonlarini chiqarishiga asoslangan. Ushbu yorug’lik chiqilarini (chaqnashlarini) yozib olish (stsintillyatsiya) mumkin.
Lyuminestsent usul bazi moddalarning (faollashtirilgan kumush, metafosfor oyna, ftorli litiy) yadro nurlanishi ta`sirida energiya to`plash qobiliyatiga asoslangan.Radioaktiv nurlar ta`siridan keyin bu moddalar ul’trabinafsha nurlari bilan qizdirilganda yoki yoritilganda laboratoriya sharoitida o`lchash mumkin bo`lgan energiyani beradi (termolyuminestsent va oynali dozimetrlar).
Ionlash usuli mohiyati yadroviy nurlanishlar ta`sirida ma`lum hajmdagi havo yoki gazning ionlanishidan iborat. Bunda elektr neytral atomlardan musbat va manfiy zaryadlangan ionlar hosil buladi. Agar mana shu hajmga 2 ta elektrod kiritilib, ularga o`zgarmas kuchlanishli elektr toki ulansa, elektrod orasida elektr maydoni paydo bo`ladi, bunda zaryadlangan zarrachalarning yo`nalgan harakati yuzaga keladi: manfiy zaryadlangan ionlar anodga, musbat zaryadlanganlari katodga tortiladi, natijada elektodlar o`rtasidagi potentsiallar ayirmasi kamayib boradi. SHunday qilib, ionizatsiya toki deb ataluvchi tok hosil bo`ladi. Uning kattaligini o`lchab, radioaktiv nurlanishlarning intensivligi to`g’risida tasavvur olinadi.


12.3. Dozimetrik asboblarning vazifasi, tuzilishi va ishlash printsipi
Joylarda radiatsiya darajasini, radioaktiv moddalarni aniqlashda va tashqi muhit Obyektlarining radioaktiv ifloslanishini o`lchashda DP-5 dozimetridan foydalaniladi.
Butun ta`sir va yutilgan nurlanish dozasi DP-22V, DP-24, DP-23A, ID-1, ID-11 dozimetrlar komplekti bilan o`lchanadi. SHaxsiy dozimetrlar radioaktiv moddalar bilan zararlangan joylarda bo`lganda olingan shaxsiy dozalarni hisobga oladi.
Tashqi muhitda foydalaniladigan ko`pgina dozimetrik asboblarning ishlash printsipi radioaktiv nurlarning havoda tarqalganda muhitni (gazni) ionlash qobiliyatiga asoslangan.
Ionlash usuli asosida ishlovchi asboblar qabul qiluvchi, ko`chaytiruvchi, o`lchovchi qurilmalar va ishlashni ta`minlovchi energiya manbaidan iborat bo`ladi (11.1.- rasm).