Tuzuvchilar: ttymi t f. n., dotsent R. S. Razikov ttymi t f. d professor S. S. Sulaymanov ttymi assistant H. M. Komilov Taqrizchilar: t f. n., dotsent

Al’fa-nurlanish. Al’fa zarrachalarning havodagi harakat tezligi 20000km/sek, harakat uzunligi 3 dan 11 sm.gacha, biologik to`qimalarga 0,1 mm. gacha kiradi. Qog’oz varag’i al’fa-zarrachalarini butunlay ushlab qoladi.
Beta-nurlanish. Massasi va ionlash qobiliyati bo`yicha beta-zarrachalar al’fa-zarrachalarga qaraganda kamdir. Beta zarachalarning havodagi harakat tezligi 270000 km/sek, ya`ni yorug’lik tezligiga yaqindir. Zarrachalarning energiyasiga bog’liq holda ularning havodan o`tish uzunligi 20 m gacha , biologik to`qimalarda 1 sm gacha bo`ladi. Deraza oynasi va bir necha millimetr qalinlikdagi metall organizmni beta-zarrachalardan himoya qiladi. Kiyim ularni 50 % gacha ushlab qoladi.
Gamma nurlanish. Bu elektromagnit nurlanish bo`lib, radioaktiv aylanishlarda atomlarning yadrolar chiqarishidan hosil bo`ladi. O`z tabiati bilan gamma-nurlanisho` rentgen nurlariga, ammo ancha ko`p energiyaga ( to`lqin uzunligi kam bo`lganda) ega bo`ladi. Gamma-nurlari zaryadga ega emas, tovush tezligida tarqaladi.Gamma nurlari ionlash qobiliyatiga qarab beta-zarrachalardan yuz marta, al’fa-zarrachalardan bir necha o`n ming marta kamdir. Gamma nurlari eng yuqori o`tkazuvchanlik qobiliyatiga ega. Bu nurlar havoda 3 km gacha tarqala oladi. (radioaktiv nurlanish manbalari, odamlarda nurlanish kasalligi, radioaktiv nurlanishning o`lchov birliklari to`g’risidagi ma`lumotlar 11- amaliy mashg’ulotda berilgan.)
12.2. Radioaktiv nurlanishlarni o`lchash
va aniqlash usullari
Radioaktiv nurlanishlar hidga ham, rangga ham ega emas. SHuning uchun ularni faqat maxsus asboblar yordamida quyidagi usullar orqali aniqlash mumkin:
Fotografik usul fotoemul’siyaning qorayishi darajasining o`zgarishiga asoslangan. Agar fotoplyonka yorug’lik o`tmaydigan kameraga joylashtirilib, gamma-nurlar ta`siriga uchratilsa, fotoplyonka qorayadi. Qorayish zichligi nurlash dozasiga bog’liq. Qorayish zichligini etalon bilan solishtirib plyonka olgan nurlanish dozasini aniqlash mumkin. SHaxsiy fotodozimetrlar mana shu printsip asosida ishlaydi.
Kimyoviy usul ba`zi bir kimyoviy kimyoviy moddalarning nurlanish ta`sirida rangini o`zgarishiga asoslangan. DP-70, DP-70M dozimetrlari ana shu printsip asosida ishlaydi.