|
26
M
xususiyatga ega va u axborotni tayyorlashda hisobga olinadi. Shunga ko‘ra belgilari, ahamiyati, mazmuni va shakliga kobra turlanadi. Axborot iste’molchisi — inson. Uning maqsadi mustaqil bilim olish, o‘quv malakasini oshirish, ilmiy bilim olish va ilmiy salohiyatini oshirish, ishlab chiqarish malakasini oshirish va boshqalar. Yuqori darajada axborot-kutubxona va bibliografik xizmat ko'rsatish uchun kitobxonlar ilmiy asoslangan holda klassifikatsiya qilinishi lozim. Klassifikatsiya asosiga insonning professional ishlab chiqarish faoliyati, egallab turgan lavozimi, ma’lumot darajasi, yoshi, jinsi, oilaviy ahvoli, o'qish madani- yati darajasi, bibliografik qoilanmalardan foydalana olish qobiliyati, ruhiy va boshqa xususiyatlari olinadi. Chunki inson — kitobxon ham bibliografiyaning obyektidir. Hujjat va axborot iste'molchisi mazmun mohiyatiga kokra matbuot asari (kitob, nashr) va kitobxon (bibliografik axborot iste’molchisi) tushun- chalaridan farqlanadi. Ilmiy axborot faoliyati faqatgina matbuot asari bilan emas, balki barcha ko‘rinishdagi axborot resurslari (elektron resurslar) bilan bog‘liq. Bibliografiya esa, matbuot asari (kitob, gazeta, jurnal) bilan ishlaydi. Kitob, gazeta va jurnallar tarixan insoniyat bilimining manbayi, uning bilim- larini aks ettiruvchi, to‘plovchi va saqlovchi vosita hamda inson bilimini oshirish va ruhiy ta’sir vositasi boiib kelgan
Nashrlar qurilishiga kokra kitob, jurnal, gazeta, varaqaga, belgisiga ko‘ra matnli, notali, kartografik va izonashrga boklinadi. Eng muhim belgisi nashrning davomiyligi yoki chiqishining xarakteridir. Bunga kokra nodavriy (bir martalik), vaqtli va davomli nashrga bo‘linadi. Bir marta nashr etilgan asar nodavriy deyiladi, zarur bo‘lgan holda qayta nashr etilishi mumkin, bunda, albatta, qayta nashr etilgani haqidagi ma’lumot ko‘rsatiladi. Qayta nashrda u muallif tomonidan to'ldirilishi, qisqartirilishi, tuzatilishi, okzgartirishlar kiritilishi mumkin va bu, albatta, ko‘rsatiladi. Bunga kitob, risola, varaqalar kiradi. Kitob — 48 sahifadan ortiq
boMgan matnli nashr. Risola esa 48 sahifagacha bo‘lgan matnli nashr. Varaqalar 1 sahifadan 4 sahifagacha hajmda bo'ladi. Vaqtli bo‘lmagan nashr bir jildlik yoki bir necha jildlik bokladi. Ko‘p jildlik nashr bir maqsadga, bir mavzuga yoki bir yo‘nalishga, bir xil poligrafik bezatilishga ega bolgan bir necha kitobdan iborat boladi. Vaqtli nashrlar — gazeta, jurnal, to'plam va bulletenlar bolib, ularning xususiyati nashrdan chiqishda ma’lum bir tartibda ketma-ketlikka egaligidir. ,,Periodika“ — vaqtli so‘zi grekchadan olingan bolib, yana boshlangan, qaytayotgan degan ma’noni anglatadi.
Axborot resurslari maqsadga mos axborotni olish uchun tashkil etilgan m a’lum otlar yig‘indisidir. Kutubxona- bibliografiya resurslari — kutubxonalar oldida turgan vazifalarini bajarish uchun zarur boklgan axborot, moddiy-texnik va xodimlar bazasi. Axborot-bibliografiya resurslari jamiyatning va axborot iste’molchilarining talablarini qondirish uchun zarur bo‘lgan hujjatlar, faktlar va boshqalar haqidagi turli xil manbalar bo‘lib, kutubxonalarda va axborot markazlarida saqlanayotgan an’anaviy va mashinada o‘qiladigan axborot tashuvchilar (har xil kataloglar va kartotekalar, ma’lumotlar banki va bazasi hamda axborotga bo‘lgan ehtiyojlarni qondirishga xizmat qiluvchi intellektual va moddiy kuchlardan iborat. Bu resurslarning eng muhim axborot mahsuloti axborot tizimlari- ning harakati natijasida yuzaga kelgan hujjatlar, axborot massivi, m a’lumotlar bazasi va axborot xizmatidir. Bibliografik mahsulot — axborot mahsulotining bibliografik axbo
Bibliografik ko‘rsatkich!ar — murakkab tuzilishga va m a’lum ot-qidiruv apparatiga ega bo‘lgan bibliografik qoilanmalardir. U tor, aniq mavzuni, masalani yoki keng, atroflicha muammoni, bilim sohasiga baglshlangan hujjatlarni, boshqa materiallar haqidagi ma’lumotni aks ettiradi. Ko‘r- satkichlar bir qancha boiimlardan iborat bo‘ladi. Bo‘limlardagi bibliografik yozuvlar ma’lumi bir tartibda joylashtiriladi. Ko‘rsatkichlar o‘ziga xos ma’lumot-qidiruv apparatiga ega: kirish so‘zi, so‘zboshi, mundarija va yordamchi apparatlar. Bibliografik ko‘rsatkichlarning shakllari bosma kataloglar, nashriyotlarning yillik mavzuli rejalari, nashriyot kataloglari, bibliografik bulletenlar, Kitob palatasining yilnomalari, biobibliografik ko‘rsatkichlar. Ular uchun 3 ta tarkibiy element xarakterlidir: biografik ma’lumot, muallif asarlarining va asarlari nashrlarining tavsiflari, hayoti va ijodiga oid adabiyotlar ro‘yxati. Ko‘rsatkichning yana bir turi jurnallar va badiiy asarlar sarlavhalarining ko‘rsatkichlari.
Bibliografik sharhlar — hujjatlar haqidagi hikoyadan iborat. Sharhda axborot beriladigan adabiyotlar soni va uning tartibi maqsadiga, kitobxonlar guruhi, mavzuning mazmuni va boshqa xususiyatlarga ko4ra tanlanadi. Bibliografik sharhning elementi: kirish qismi, tahliliy qism va xulosa. Bibliografik sharhlarning maqsadi — kitobxonlar guruhida mavzuga qiziqish uyg4otish, mavzuga oid eng yaxshi adabiyotlarni tanlashga yordam berish va ularni targ4ib qilish. Kitobxon yoki iste’molchi oddiydan murakkabga, aniq masaladan umumiy masalaga o4tib borish bilan aniq bir bilimlar hajmiga ega bo4ladi. Sharhda tanlangan izchillikda joylashgan har bir adabiyotga to4la bibliografik tavsif va undan keyin hikoya beriladi. Buning uchun oldindan bibliografik sharh matni tayyorlab olinadi. U hujjat sifatida saqlanadi, boshqa talabgorlarga yoki kutubxonalarga tarqatish uchun qo4llaniladi, tadbiming yaxshi va samarali o‘tishiga yordam beradi. Bibliografik tavsifda, umuman, sharh o4qib berilmaydi. Sharhlarni ommaviy axborot vositalari sahifalarida, radio va televideniya orqali, internet veb sahifalarida joylashtirish mumkin. „Turon44 nomli Toshkent viloyat ilmiy-universal kutubxonasi tayyorlagan va internetga qo4ygan „Turon durdonalari14 veb sahifasida Samarqand, Xiva, Buxoro va Toshkent viloyatlari kutubxonalari fondida saqlanayotgan nodir qo4lyozma kitoblar haqida hikoya qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
