Tuzuvchilar: Alibekova Durdona

Bibliografik faoliyat — iste’molchilarning bibliografik axbo- rotga boklgan talabini va ehtiyojini qondirish bo‘yicha faoliyat sohasi bo'lib, uning mazmuni bibliografik axborotni tayyorlash va uni iste’molchiga talabi va qiziqishiga ko‘ra yetkazib berish jarayonidan iborat. Bibliografik axborotni tayyorlash bibliografik aniqlash, bibliografik qidirish, bibliografik qayta ishlov berish, bibliografik tanlash, bibliografik guruhlashtirish jarayonlaridan iborat bo‘lib, bibliografiyalash deb ataladi. Bibliografik axborotni iste’molchiga ma’lum bir vositalar va usullar yordamida yetkazib berish jarayoni bibliografik xizmat deyiladi. Bunda ma’lumot- bibliografiya apparatini tashkil etish, ma’lumot-bibliografiya xizmati ko‘rsatish, bibliografik axborotlashtirish va axborot ta’limi nazarda tutiladi.

Bibliografik faoliyatning hamma jarayonlari o‘zaro bog‘liq va bir-birini to‘ldiradi. Hozirgi davrda ularning hammasi axborotga birlamchi ishlov berish, olingan natijalardan samarali va ko‘p marta va ko'p maqsadli foydalanish, avtomatlashgan texnolo- giyani qollashda muhim ahamiyatga ega. Bibliografiyalashning obyekti bo‘lib hujjat yoki uning qismi xizmat qiladi. Bibliografik axborotni ishlab chiqish jarayoni bir qancha o‘ziga xos xususi- yatga va okziga mos vositalar, usullar, yakuniy xulosalarga ega jarayonlar yig‘indisi bo‘lib, u analitik-sintetik ishlovga asoslan- gan yagona texnologik va ijodiy jarayondir. Bir vaqtning o'zida bu jarayonda zarur axborot to‘planadi va unga baho beriladi, olingan ma’lumotlar umumlashtiriladi, tegishli maqsadga qaratilgan yo'nalishda va shaklda axborot uzatiladi.
Bibliografik aniqlash — belgilangan mezonlarga kokra hujjat la mi bibliografiyalash obyekti sifatida aniqlash jarayonidir. Bibliografik tanlash — tanlangan materiallar orasidan keyingi bibliografik ishlovga mos holda hujjatlami ajratib olish. Bunda hujjatning ilmiy ahamiyati, axborotga tolaligi, obyektivligi, bibliografik axborotga mosligi hisobga olinadi. Bibliografik qidirish — bibliografik ma’lumotlarga asoslangan axborot qidiruvi. Bu manzilli, mavzuli, aniqlovchi, faktik va boshqa xil bo‘lib, zamonaviy axborot resurs- larini, bibliografik qo‘llanmalarni, ma’lumotlar bazasi va ma’lumotlar bankini bilishga asoslanadi hamda ilmiy asoslangan
dastur asosida olib boriladi. Bibliografik qidiruvning umumiy dasturi o‘ziga xos mantiqiy zanjirni hosil qiladi va maqsadga hamda ilmiy natijalarga erishishga qaratilgan boiadi. Bibliografik ishlov —bibliografik yozuvni kutubxonaning an’anaviy katalogida, kartotekalar, bibliografik ko‘rsatkichlar, qo‘llanmalar va zamo- naviy elektron katalogda aks ettirish uchun bajariladigan jarayonlar yig‘indisi
Bibliografik ishlov bibliografik tavsifni tuzish, bibliografik yozuv elementlarini aniqlash, tavsif boshini shakllantirish, indekslash, annotatsiyalash yoki referat tuzish va boshqa elementlarni berish bo‘lib, uning maqsadi hujjatni tanlash, o‘rganish, o‘qish, ko‘rib chiqish, qo‘shimcha materiallar bilan tanishish, asar haqidagi ma’lumotlardan foydalanish, tanqidiy maqolalarni ko‘rib chiqish jarayonida u haqda to‘liq axborot tayyorlash va uni iste’molchiga yetkazish maqsadida chiqish ma’lumotlarini tayyorlashdan iborat. Asarni indekslashga asarni mazmuniga ko‘ra bilim sohalari yoki fan tarmoqlari bo‘yicha sistemalashtirish va predmetlashtirish kiradi. Sistemalashtirish —
belgilangan axborot-qidiruv tili qoidasiga ko‘ra indekslar qo‘yib chiqish va shu asosda tartiblashtirishdan iborat. Predmetlashtirish — predmet rubrikalari tili yordamida predmetli indekslash. Bibliografik guruhlashtirish — bibliografik yozuvni hujjatlarning xususiyatlariga ko‘ra ajratish. Maqsad — samarali axborot berish uchun bibliografik yozuvni tartibga solish, bir tizimda yetkazib berish. Bibliografik faoliyatda bibliografik tavsifni tuzish muhim va mas’uliyatli jarayon hisoblanadi. Bibliografik tavsifni tuzishga oid bir qator standartlar qabul qilingan. Lekin hali shu kunga qadar 0 ‘zbekiston kutubxonalari uchun alohida GOST qabul qilin- magan, barcha respublikalar kabi bizda ham GOST 7.1.-84, GOST 7.12-93, GOST 7.1-2003, GOST 7.40-82, GOST 7.70- 2003 lardan foydalaniladi. Bibliografik tavsif bir qancha elementlardan iborat. Tavsif elementlari majburiy va fakultativ elementlardan tashkil topadi va quyidagi tavsif sohalarini aks ettiradi:
Predmetlashtirish — predmet rubrikalari tili yordamida predmetli indekslash. Bibliografik guruhlashtirish — bibliografik yozuvni hujjatlarning xususiyatlariga ko‘ra ajratish. Maqsad — samarali axborot berish uchun bibliografik yozuvni tartibga solish, bir tizimda yetkazib berish. Bibliografik faoliyatda bibliografik tavsifni tuzish muhim va mas’uliyatli jarayon hisoblanadi. Bibliografik tavsifni tuzishga oid bir qator standartlar qabul qilingan. Lekin hali shu kunga qadar 0 ‘zbekiston kutubxonalari uchun alohida GOST qabul qilin- magan, barcha respublikalar kabi bizda ham GOST 7.1.-84, GOST 7.12-93, GOST 7.1-2003, GOST 7.40-82, GOST 7.70- 2003 lardan foydalaniladi. Bibliografik tavsif bir qancha elementlardan iborat. Tavsif elementlari majburiy va fakultativ elementlardan tashkil topadi va quyidagi tavsif sohalarini aks ettiradi:
Bibliografik faoliyatning natijasi — hujjatlar haqidagi ma’lumotlar yig indisi — bibliografik axborot deyiladi. Bibliogra- fiyaning asosiy obyekti hujjatdir. Hujjatlardagi asosiy xususiyat unda berilayotgan axborotning ijtimoiy ahamiyatga ega ekanligida, bu uning yaratilayotgan tarixiy davr, shart-sharoit bilan uzviy bog‘liqligida kokrinadi. 1964-yil ,,hujjatu so‘zi axborotning moddiy tashuvchisi sifatida belgilab berildi. Hozirgi paytda „hujyat44 deganda axborot bilan bog‘liq, kishilar tomonidan ularni to‘plash, foydalanish, uzatish, saqlash va hisobga olish bilan bog‘liq moddiy obyekt tushuniladi. „Hujjat“ sokzi ahamiyatiga ko‘ra keng tushuncha. Hujjatlarda real hayot voqeliklari, faktlari va barcha ma’lumotlar o‘z aksini topadi, hujjatda u yaratilayotgan davrning ma’lum bir qirrasi haqidagi axborot to‘planadi.
,,Hujjat“ termini qog‘oz, kinolenta, turli xil kokrinishdagi tasmalar, elektron disklar ko4rinishidagi axborot tashuvchi materialni anglatadi. Davr o‘tishi bilan, taraqqiyot natijasida yangi-yangi axborot eltuvchilar qo‘shilib boraveradi. Har bir axborot eltuvchi yoki axborot resurslari o‘ziga xos xarakterga va