Тузувчидан Ушбу "Электр схемаларни ўқиш"

Назорат учун саволлар 
 
1.
Электр қурилмалар қандай хужжатлар воситасида акс эттирилади? 
2.
Схемаларнинг вазифаси ва бошқа конструкторлик ҳужжатлардан 
қандай фарқ қилади? 
3.
Схемаларнинг қандай турларини биласиз? 
4.
Принципиал схема нимани кўрсатади? Уланишлар ва ташқи уланишлар 
схемаларичи? 
5.
Электр схемалар бошқа турдаги схемалардан нима билан фарқланади? 
6.
Электр схемалар чизилганда қандай белгилардан фойдаланилади? 
Электр схемаларидаги шартли график белгилар 
3
. Шартли график белгиларни тузилиши 
 
Шартли график белгилар тузилишида сони кўп бўлмаган содда
геометрик шакллардан (нуқта, тўғри чизиқ бўлаги, айлана ва унинг бир 
қисми, тўғри тўртбурчак,учбурчак ва бошқалар) фойдаланилади. Бу 
геометрик шакллар алоҳида ёки уйғунлашган кўринишда ишлатилиши 
мумкин. Ҳар бир шартли белги сифатида ишлатилган геометрик шаклнинг 
маъноси қандай бошқа шакллар билан бирга келтирилганига боғлиқ бўлади. 
Мисолларда геометрик шакллар схемаларнинг шартли белгиси 
сифатида ишлатилганини ва қандай маъно беришини кўриб чиқамиз. 
• ◦ Нуқта
, бўялган ёки бўялмаган (1,а-расм) электр ўтказгичларнинг уланган 
жойини кўрсатади (1,а
1
-расм). Бўялган қора нуқта ўтказгичлар кавшарлаш 
ёки пайвандлаш йўли билан, бўялмаган нуқта бўлса уланган жойни ажратиш 
мумкинлигини белгилайди. Яримўтказгич транзисторларда (1,а
4
-расм) нуқта 
транзистор чиқиши корпусига уланганлигини билдиради. Бундан ташқари, 
нуқта билан трансформатор ўрамининг бошланиши кўрсатилади (1,а
2
-расм), 

---

6 
коммутацион контакт мустақил жойига қайтмаслиги (1,а
3
-расм), 
электровакуум асбобларида баллон газ билан тўлдирилгани (қора нуқта) ва 
совуқ катод (қорайтирилмаган нуқта) стабилитронда (1,а
5
-расм), газоразряд 
лампа (1,а
6
-расм) ва коммутатордаги контактларнинг уланган позицияси 
(1,а
8
-расм) белгиланади. 
Тўғри чизиқ бўлаги билан бирга чизилган қорайтирилмаган нуқта
(1,а
6
-расм) билан уйғунлаштирилган электрод белгиланади (анод-совуқ 
катод), шу шаклда ажратувчи - коммутатор (1,а
7
-расм) ҳам белгиланади. 
Тўғри чизиқ таркибида мавжуд бўлган қорайтирилмаган нуқталар (1,а
9
-расм) 
ҳимояловчи Ерга уланган жойларни кўрсатади.Тўғри чизиқдаги 
қорайтирилган нуқталар қатори (1,а
10
-расм) кичик кучланишли линияни 
билдиради, чизиқдаги ягона қораланган нуқта (1,а
11
-расм) стойкадаги ёпиқ 
шина ўтказгичини белгилайди. Рақамли микросхемалар белгисидаги 
қораланмаган нуқта статик инверсияни (сигнал ағдарилиши) кўрсатади, 
мисол учун, микросхеманинг инверсияловчи кириши (1,а
12
-расм). 
──