Тузувчи : Файзуллаева Н

Kutilayotgan inflyatsiya
sharoitida daromad oluvchi inflyatsiyaning u olayotgan 
daromadga ta’sirini kamaytirish, ya’ni real daromadi darajavsini saklab kolish chorasini ko‘radi.
Bu uchun Fisher tenglamasidan foydalanish mumkin: 
i = r + 

kut., bu erda i-nominal foiz stavkasi; r- real foiz stavkasi;

kut- kutilayotgan 
infnflyatsiya darajasi. 
Inflyatsiya sur’ati 10 foizdan oshganda Fisher tenglamasi kuyidagi ko‘rinishni oladi:
i - 

kut. 
r = -----------
1- 

kut. 
Kutilmagan inflyatsiya
daromadlarni debitorlar va kreditorlar o‘rtasida kreditorlar 
foydasiga kayta taksimlaydi. Shuningdek kutilmagan inflyatsiya daromadlarni kayd kilingan 

---

32 
daromad oluvchilar va kayd kilinmagan daromad oluvchilar o‘rtasida keyingilari foydasiga kayta 
taksimlaydi. Talab va taklif inflyatsiyasini kat’iy chegaralash kiyin. Ba’zida bu ikki turdagi 
inflyatsiya bir-biri bilan ko‘shilib ketadi. Masalan, talab inflyatsiyasi sharoitida yollanma 
ishchilar kutilayotgan inflyatsiya darajasini e’tiborga olib ish xaklari oshirilishini mexnat 
shartnomalariga kiritadilar. Bu esa maxsulot tannarxini oshirib taklif inflyatsiyasini keltirib 
chikaradi. Tovarlar taklifning kamayishini kuzatayotgan iktisodiy agentlar pul mablaglarini 
tovarlarga aylantirishga shoshadilar. Bu xolat talab inflyatsiyasi ko‘rinishini keltirib chikaradi. 
Bunday ketma-ketlik oxir-okibat giperinflyatsiyani keltirib chikarishi mumkin. Giperinflyatsiya 
boshkarib bo‘lmaydigan inflyatsiya jarayoni bo‘lib, ishlab chikarish va bandlik darajalariga 
xalokatli ta’sir ko‘rsatadi. Yillik sur’ati bir necha o‘n yoki yuz foizni tashkil etgan inflyatsiya
pul tizimining boshlanayotgan yoki kuchayayotgan inkirozi belgisidir. Giperinflyatsiya uning 
xalokatini, butun bozor mexanizmi falajlanishini anglatadi. Giperinflyatsiyaning rasmiy mezoni 
amerikalik iktisodchi Fillipp Kegan tomonidan kiritilgan. F. Kegan giperinflyatsiyaning 
boshlanishi deb baxolarning birinchi bor 50% dan oshgan oyni, tugallanishi deb esa
baxolarning o‘sishi bu sur’atdan pasaygan va shundan so‘ng kamida bir yil davomida undan 
oshmagan oydan oldingisini xisoblash kerak deb taklif kilgan. Giperinflyatsiya sharoitida pul 
o‘zining kiymat o‘lchovi va almashinuv vositasi singari funksiyalarini bajarolmay koladi. 
Normal iktisodiy munosabatlar buziladi. Mablaglar ishlab chikarishga emas, balki tovar-moddiy 
boyliklari jamgarishga yo‘naltiriladi.