Turkmen dilinin

söz

 

basymy 

diýilmegi-de hut şonuň üçindir.

Söz  basymy  diňe  özbaşdak  manyly  sözlere  häsiýetli.  Diňe  özbaşdak 

manyly  sözler  jümlede  aýratyn  takt  bolup  bilýärler.  Kömekçi  sözler 

aýratynlykda  takt  bolmaga  ukypsyzdyrlar.  Olar  diňe  öz  degişli  sözleri  bilen 

goşulyp  aýdylýarlar  we  bilelikde  bir  takty  emele  getirýärler. Meselem:

Iň  gowy  ylym  jemgyýete  peýda  getirýän  ylymdyr.

Yhlas  bilen  aglasaň,  sokur  gözden  ýaş  çykar.

Arpa-gylçyk  as  eken, altyn, kümüş  daş  eken.  (Atalar  sözi).

It  hem  arryklygyn  gurda  bildirmez. (Magtymguly).

Sözleýiş  takty  hemme  ýagdaýda  söze  deň  gelmeýär.  Basymly  söz 

bilen  kömekçi  sözüň  basym  taýdan  birleşip,  bir  söz  ýaly  aýdylmagyna 

başgaça 

fonetik  söz 

hem  diýilýär.

Dil  biliminde  basymly  sözüň  öňünden  goşulyp  aýdylýan  iň  gowy, 

iňňän  owadan,  juda  gowşak, örän  ýaramaz, haş  oňat, hut  özüm,  diňe  sen,  ine 

şol, ine  şonda...ýaly  kömekçiler 

proklitika 

atlandyrylýar.

Basymly  sözüň  yzyndan  goşulyp  aýdylýan  kömek  et-,  seň  üçin 

(seniň  üçin), menem  (men  hem)  ýaly  kömekçi  sözlere 

enklitika 

diýilýär.

Takt  meselesi,  prokliza,  enkliza  hadysalary-da  türkmen  dil  biliminde 

heniz  ýörite  öwrenilenok.  Şol  sebäpli  käbir  ylmy  edebiýatlarda