Turkmen dilinin

Sözleýşiň  ritmi 

-  basymly we basymsyz uzyn we gysga bogunlaryň yzly- 

yzyna gelşi.

Sözleýiş  sesi 

-   gep  organlary  tarapyndan  hasyl  edilýän  iň  kiçi  fonetik

birlik.

68

---

Sözleýşiň  tembri 

-   aýdylýan  pikire  emosional-ekspressiw  öwüşgin 

berýän aheň.

Sözleýşiň tempi 

-  sözleýiş akymynyň tiz-haýallygy, aralykdaky pauzalar.

Sözüň fonetik gurluşy 

-  sözüň ses gurluşy. Meselem, biz diýen söz b, i , 

z sesleriniň şu yzygirlikde birleşmeginden döräpdir.

Sonorly çekimsizler 

-  düzüminde galmagylyna garanda owazy agdyklyk 

edýän 

m, n, ň, r, 

1, ý, 

w 

çekimsizleri.

Sorag  belgisi 

-   sorag  intonasiýasy  bilen  aýdylýan  sözlemleriň  ahyrynda 

goýulýan dyngy belgi (?).

Supersegment fonema 

— segment fonemalara goşmaça öwüşgin bermek, 

many tapawutlandyrmak üçin sesiň tonunyň, belentliginiň, güýjüniň özgerdilişi.

Süýkeş  çekimsizler 

-   howa  akymynyň  biri-birine  ýakynlaşan  gep 

organlarynyň  arasyndan  süýkenip  çykmagy  netijesinde  hasyl  bolýan  degşiksiz- 

yşgalaňly s, ş, z, £, h çekimsizleri.

T

Takt 

-  frazanyň bir basymda aýdylýan bölegi.

Taryhy fonetika 

-  diliň ses ulgamyny taryhy ösüşde öwrenýän fonetika.

Teswiri  fonetika 

-   diliň  ses  ulgamyny 

sinhron  planda  öwrenýän 

fonetika.

Tire  (fran.) 

-   çyzyjyga  garanda  uzynrak  çyzyk  bilen  aňladylýan  dyngy 

belgi (-).

Titreýji  çekimsiz 

—  diliň  ujunyň  titremegi  netijesinde  hasyl  bolýan 

r

 

çekimsizi.

Transliterasiýa (lat.) 

-  tekstiň bir elipbiýden başga elipbiýe harpma-harp 

geçilişi.

U

Umumy  fonetika 

-   dünýä  dilleriniň  ses  gurluşyndaky  umumylyklary 

öwrenýän fonetika.

Uzyn  çekimliler 

-   dowamly  aýdylýan  çekimliler.  Türkmen  dilinde  asyl 

uzyn çekimliler-de, kombinator uzyn çekimlilerem bar.

Uzyn  çekimsizler 

-  dowamly aýdylýan uzyn çekimsizler. Meselem, 

Alla,

 

a:nna, kürre...

W

Welýarlaşma 

-   diliň  artky  böleginiň  ýumşak kentlewüge  ýakynlaşmagy 

netijesinde  sesiň ýognalmagy.  Yzky hatar (ýogyn)  çekimliler bilen gelýän 

k,  g,

 

ň 

welýar çekimsizlerdir.

Wokalizm (lat.) 

-  diliň çekimli sesler ulgamy.

r

Y

Yazuw 

-  sözleýşi hata geçirmek üçin ulanylýan grafik şekilli ulgamy.

69

---

r

Yazuw dili 

-  dilimiziň ýazuw gömüşi.

Yokarky  galyş  çekimlileri  -  

diliň  agyz  boşlugynda  ýokary  göterilip 

howa ýoly daralanda hasyl bolýan 

y, i, u, ü 

çekimlileri.

Zarply  çekimsizler 

-   howa  akymynyň  biri-biri  bilen  galtaşan  gep 

organlaryny böwsü geçmegi netijesinde hasyl bolýan degşikli 

k, p, t, ç, d, b, d, j

 

m, n, I

... ýaly çekimsizler.

Şertli gysgaltmlar

a. 

-  arap dili 

r. 

-  ms dili 

fran. -  

fransuz dili 

grek. 

-  grek dili 

lat. -  

latyn dili 

nem. 

-  nemes dili

70