Turizmda axborot texnologiyalari

PHP
PHP — bu serverda qayta ishlanuvchi ssenariylar tilidir. ASP 
kabi PHP kodlar ham bevosita HTML-hujjatni tarkibiga qo‘shiladi.
296

---

Ushbu tiining nomi Personal Home Page Tools so‘zlarining 
qisqartmasidan olingan. PHP da С va Perl tillarida uchragan bir 
qator muammolar hal etilgan, bundan tashqari, PHP ma’lumotlar 
bazasi bilan ishlash uchun juda qulay vositadir. Umuman olganda, 
Perl, PHP - ochiq tizimli tillar hisoblanadi.
JSP
JSP (JavaServerPage) texnologiyasi o‘zining funksional 
imkoniyatlariga ko‘ra ASP ga o‘xshashdir. Asosiy farqi shundaki, 
bunda VBScript va JavaScript bilan birga Java tili ham qo‘llanila 
oladi. Shunga qaramay JSP Java dan oldinroq qoilanilgan va ushbu 
texnologiya mukammal Web-ilovalar yaratish uchun yetarli 
imkoniyatga ega.
SSI
SSI (Server Side Include) vositasi dastlab HTML-faylni dastlab 
serverda qayta ishlaydi va undan so‘ng uni kliyentga uzatadi. 
Dastlabki qayta ishlash vaqtida hujjatga dinamik generatsiya 
qilingan ma’lumotlar qo‘shiladi, masalan joriy vaqt haqidagi 
ma’lumot. Umuman olganda SSI texnologiyasi HTML-faylning 
tarkibiga qo‘shimcha qo‘llanmalar qo‘shishga mo‘ljallangan, 
HTMLning qismi hisoblanadi.
PHPasosIari.
Ko‘pgina boshqa dasturlash tillaridan farqli ravishda, PHP 
qandaydir tashkilot yoki kuchli dasturchi tomonidan yaratilgan 
emas. Uni oddiy foydalanuvchi Rasmus Lerdorf 1994-yili o‘zining 
bosh sahifasini interaktiv uslubda ko‘rsatish uchun yaratgan. Unga 
Personal Home Page (PHP - shaxsiy bosh sahifa) deb nom bergan.
1995-yili Rasmus PHPni o‘zining HTML formalari bilan 
ishlaydigan boshqa dastur bilan umumlashtirib PHP/FI Version 2 
("Form Interpretator") dasturini yaratdi. 1997-yiIga borib PHP dan 
foydalanuvchi saytlar 50 mingdan oshdi. 1999-yiIga kelib PHP 
asosida qurilgan saytlar milliondan oshib ketdi. 2000-yilda esa 
yangi ko‘pgina funksiyalarni qo‘shish natijasida PHP4 yaratildi.
PHP - veb-texnologiya tili. PHPni o‘rganish uchun aw al 
HTML va dasturlash tilidan xabardor bo‘lish talab qilinadi. 
HTML/CSS va JavaScript larni mukammal biluvchilar uchun 
PHPni o‘rganish qiyinchilik tug‘dirmaydi. PHPning vazifasi
297

---

HTML faylini yaratib berish. JavaScript yordamida bajariladigan 
ko‘pgina operatsiyalami PHP orqali ham amalga oshirish mumkin, 
ammo e’tibor qilish lozimki, PHP - serverda; JavaScript - kliyent 
tomonda bajariladi. PHPda yozilgan kod serveming o'zida 
bajarilib, kliyentga HTML shaklida yetib boradi. Bu xavfsizlik 
jihatdan ancha maqsadga muvofiq. JavaScript yordamida kod 
yozish, ma’lumot uzatish va qabul qilishni biroz tezlashtirsa-da, 
kodni kliyent ko‘rish imkoniyatiga ega bolladi.
PHP imkoniyatlari
Birinchi 
navbatda PHP tili server tomonidan bajariladigan 
skriptlar yaratish uchun foydalaniladi va aynan shuning uchun u 
yaratilgan. PHP tili ixtiyoriy CGI-skriptlari masalalarini yechishga 
va bundan tashqari