Turizmda axborot texnologiyalari

qo‘shildi
Paket
ko‘rsatkichlari
Axborotlari
qo‘shildi
Kanal to‘g‘rida
Axborot
qo‘shildi
0 1 1 0 1 0 . . 1
Kodlash va
bitlar
ko‘rinishida
uzatish
Shunday qilib, yuqori 
qatlamdan
quyi 
qatlamlarga
o‘tish 
davrida xabarga sarlavhalar qo'shilib boriladi. Ushbu operatsiya 
inkapsulatsiya
deyiladi.
Teskari jarayon esa dekapsulatsiya deyiladi, ya’ni 
xabardan xizmatchi ma’lumotlar birin-ketin olib tashlanadi, oxirida 
foydalanuvchining dasturi tomonidan qabul qilib olinadi.
OSI modeli qatlamlarining funksiyalari.
Fizikaviy qatlam (Physical Layer) - aloqa kanalining 
fizikaviy, mexanik va elektrik ko‘rsatkichlarini aniqlaydi, masalan,
- kabellar turi va ulash texnologiyasi;
- ulash joy larida simlarni qanday ulanganligi;
- signallami binar kodlash sxemasi.
Demak, ma’lumotlami uzatish va qabul qilish ushbu qatlamda 
amalga oshiriladi. Bu yerga qiymatlar kanal qatlamidan keladi va 
ular elektrik yoki nur signallariga kodlantirilib, so‘ng jo ‘natiladi. 
Qabul qiluvchi ushbu ma’lumotlami dekodlaydi va kanal qatlamiga 
uzatiladi.
177

---

Lokal tarmoqlarda fizikaviy qatlam funksiyasini tarmoq 
adapteri bajaradi. Global tarmoqda esa modem.
Kami qatlami (Data Link Layer) - tarmoq tipiga mos ravishda 
paketni yaratadi. Odatda, ushbu qatlam ikki qismga bo‘linadi:
- mantiqiy bog‘lanishni boshqarish (Logical Link Control -
LLC)
- ma’lumotlar uzatish muhitiga kirish (Media Access Control 
-M A C)
teirinchisi bevosita aloqa kanalida mantiqiy bog‘lanishni 
amalga oshiradi va tarmoq qatlami bilan bog‘langan bo‘ladi.
Ikkinchisi esa tarmoq apparati bilan bog‘langan bo‘lib, 
bevosita aloqa kanaliga kirishni ta’minlaydi.
Tarmoq qatlami (Network Layer) - uzatiladigan paketlami 
manzilini aniqlab beradi. Bu yerda paketlami qaysi marshrut orqali 
jo ‘natish tanlanib olinadi.
Transport qatlami (transport layer) - amaliy dasturlarga juda 
bog‘liq bo‘lgan yuqori qatlam va aloqa kanali bog‘liq pastki qatlam 
orasida bog‘lovchi qatlam hisoblanadi. Ushbu qatlamda uzatila- 
yotgan axborot paketlarga bo‘linadi va qabul qiluvchi paketlardan 
axborotni tiklaydi. Bu yerda maTumotni uzatish nazorati 
ta’minlanadi. Transport qatlamida ma’lumotlar uzatilishida sodir 
bo‘lgan xatoliklarni, buzilishlami to‘g‘rilash imkoniyati amalga 
oshirilgan. Bundan tashqari, bu yerda har xil tarmoqlami o‘zaro 
kelishuvlari bajariladi. Natijada ma’lumotlarni tushunib olish 
mumkin bo‘ladi.
Seans qatlami (session layer).- tarmoqda ikki ishchi stansiyani 
o‘zaro aloqasini ta’minlab turadi. Bu yerda ma’lumotlar almashuvi 
seansi tashkillashtiriladi, paketlami qabul qilish va uzatish 
boshqaradi, seansni tugallashini ta’minlaydi.
Tasvirlash qatlami(presentation layer) - ma’lumotlami tashqi 
ko‘rinishini belgilab beradi, uzatiladigan ma’lumotlami bir tizim- 
dan boshqa tizimga o‘tishining uzviyligini ta’minlaydi. Bu yerda 
simvollami har xil kodirovkalarga bo‘lishidan farqlar bartaraf qili- 
nadi. Bundan tashqari, bu yerda shifrlash, deshifflash, ixchamlash- 
tirish kabi amllami ham ushbu qatlamda bajariladi.
178

---

Amaliy qatlam (Application layer) - amaliy dasturlami OSI 
modelidan jarayonlarga o‘tishini ta’minlaydi, ya’ni fayllami 
uzatish, pochta bilan almashish, tarmoqni boshqarish kabi 
xizmatlami bajarishga imkon beradi.