Turizm va mehmonxona xo’jaligi” kafedrasi o’zbekiston iqtisodiyoti fani bo’yichA

8.3. O‘zbekiston mintaqalarining rivojlanish

tendensiyalari
Ma’lumki, mamlakat mintaqalarini mutanosib ravishda rivojlantirish, iqtisodiyotning samarali hududiy tarkibini shakllantirish barqaror iqtisodiy o‘sishning muhim shartlaridan hisoblanadi. Shu sababli mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar jarayonida ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning mintaqaviy omillariga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Bugungi kunda O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan mintaqaviy iqtisodiy siyosat har bir mintaqaning iqtisodiy salohiyatidan oqilona foydalanish asosida barqaror iqtisodiy o‘sish sur’atlarini ta’minlash, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotda yuzaga kelgan mintaqaviy tafovutlarga barham berish va mamlakatimizning turli mintaqalarida istiqomat qiluvchi aholi farovonligini oshirishga qaratilgan.

Mintaqalar iqtisodiy taraqqiyotiga baho berishda yalpi mintaqaviy mahsulot ko‘rsatkichi muhim o‘rin egallaydi. Yalpi mintaqaviy mahsulot oxirgi iste’mol uchun ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar qiymatini o‘zida aks ettiradi. U ishlab chiqarish usulida, ya’ni yalpi ishlab chiqarish va yalpi oraliq iste’mol o‘rtasidagi tafovut sifatida hisoblanadi. Shu jihatdan yalpi mintaqaviy mahsulot va yalpi ichki mahsulot bir-biriga yaqin ko‘rsatkichlardir. Ammo yalpi mintaqaviy mahsulotlar yig‘indisi yalpi ichki mahsulot hajmidan sezilarli darajada farq qiladi. Buning sababi shundan iboratki, mintaqa ochiq iqtisodiy tizim. Shu sababli mintaqa doirasida ishlab chiqarish chegaralarini aniq belgilab olish va ushbu mintaqa hududida yaratilgan qo‘shilgan qiymat hajmini aniqlash ancha murakkab.

Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning hozirgi bosqichida ko‘plab integrallashgan vertikal va gorizontal sxemalar asosida faoliyat yurituvchi korporatsiyalar mavjud. Bunday korporatsiyalar tarkibiga kiruvchi ishlab chiqarish birliklarida buxgalterlik hisobini yuritish tartibi va tamoyillari ishlab chiqarish hajmi hamda ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlarni baholash imkonini bermaydi. Shu sababli bunday bo‘linmalarda qo‘shilgan qiymatga baho berish shartli xarakterga ega. Natijada bosh kompaniyalar joylashgan mintaqalarda qo‘shilgan qiymat birmuncha yuqoriroq, ushbu kompaniyalarning bo‘linmalari joylashgan mintaqalarda esa qo‘shilgan qiymat birmuncha pastroq ko‘rsatiladi.

Shu bilan birga iqtisodiy operatsiyalarning ba’zilari faqat umuman mamlakat miqyosida hisobga olinadi va yalpi mintaqaviy mahsulotni hisoblashda hisobga olinmaydi. Bu asosan mudofaa, davlat boshqaruvi xizmatlari va davlat budjeti mablag‘lari hisobidan, umuman, jamiyatga ko‘rsatiladigan boshqa xizmat turlariga tegishli. Shuningdek, moliyaviy vositachilar, ayniqsa, banklar faoliyati yalpi mintaqaviy mahsulotni hisoblashda hisobga olinmaydi, chunki ular biror-bir mintaqa hududi bilan chegaralanmaydi.