Turizm asoslari

L Turistik xizmatlar deganda nimani tushunasiz?
2. Maishiy xizmatlar qaysilar?
3. Turistik ishlar nimalardan iborat?
4. Turistik mahsulotiami sanab bering.
5. Tashish xizmati nima uchun kerak ?
6. Ovqatlantirish tizimi qanday?
7. 
Ekskursiya xizmatini kim tomonidan va nima uchun ko ‘rsatiladi?
8. Oyinlaming turizm xizmatida tutgan о ‘m i bormi?
9. Turistik sayohat yakuni haqidagi fikringiz qanaqa?
10. Konsertlar, tomoshalar va sport o ‘yinlarmi tur paketga kiritish
mumkinmi? Nima uchun?
Foydalanilgan adabiyotiar:
1. 0 ‘z b e k isto n R e sp u b lik a si P r e z id e n tin in g 1 9 9 2 -y il 2 7 -iy u ld a g i 
« 0 ‘zb e k tu riz m M K n i tashkil e tis h t o ‘g ‘risida»gi F a rm o n i.
2. 0 ‘zbekiston Respublikasi P rezid e n tin in g 1995-yil 2 -iy u n d a g i «Buyuk 
ip ak y o ‘!i»ni qayta tik lash d a 0 ‘z b e k isto n R esp u b lik asin in g ish tiro k in i avj 
o ld irish va respublikada xalqaro tu riz m n i riv o jlan tirish b o ra sid a g i ch o ra - 
ta d b irla r t o ‘g ‘risida»gi F arm o n i.
3. 0 ‘zb e k isto n R e sp u b lik asi P re z id e n tin in g 1 9 9 9 -y il 1 5 -ap reld ag i 
«2005-yilgacha b o ‘lgan davrda 0 ‘zb ek isto n d a tu riz m n i riv o jlan tirish D avlat 
dasturi to ‘g ‘risida»gi Farm oni.
4. 0 ‘zbekiston Respublikasi O liy M ajlisining 1999-yil 2 0 -av g u std a qabul 
q ilgan «T urizm to ‘g‘risida»gi Q o n u n i .
5. Б и р ж а к о в М .Б . В вед ен и е в ту р и зм . — С П б .: И з д а т е л ь с к и й
Т о р г о в ы й Д о м «Герда», 2 0 0 8 ,- 4 4 4 с.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ÍO -B O B . T U R I S T I K T O V A R L A R
10.1. T uristik tovarlar haqida tushuncha.
10.2. D avlat boji olinm aydigan tovarlar.
10.1. Turistik to v a rla r haqida tushuncha
T u ristik to v a rla r d e g an d a - m oddiy t a ’m in o t b u y u m lari, 
yodgorliklar, sovg‘alar va turist uchun zarur bo‘lgan boshqa narsalar 
tushuniladi. Turist ju d a ko‘p m iqdordagi buyum larni qabul qiladi 
va sotib oladi. Tovarning toifasi turizm da sayohatning xarakteriga 
va turizm ning xilma-xilligiga bog‘Iiq. Asosiysini shaxsiy ehtiyoj talab 
etadigan tovarlar egallaydi. Shuningdek, sport anjom lariga b o ‘lgan 
talab u n d a n keyinda turadi.
P u l sarflash n in g keng ta rq a lg a n usuli, say o h atn in g asosiy 
m azm un i bu rohat-halovat topishdir. H atto o ‘ziga to ‘q odam lar 
h am pulni sayohat uchun to ‘playdilar va uni sanoqli kunlarda dam
olishga sarflaydilar. Turist o ‘zi uchun odatiy b o ‘lm agan joylarni, 
s h a h a r va m a m lak atla rn i k o ‘rishni istaydi. S ayohat h a r doim
tu ristn in g q an d ay hordiq chiqarganligi, qiziqishi, qoniqishi va 
ta a ssu ro tla ri b ilan o ‘lc h an ad i. T urist sayohatdan qoniqishi va 
ro hatlanish i uch un tu r tovarlariga juda ko‘p pul sarflaydi. M asalan, 
o ‘rta c h a bir turist safar davom ida 200 dan 500 A QSH dollarigacha, 
biznes — turistlar esa ko‘proq, Avstraliya kongressiga kiruvchi turistlar 
1000 d a n 1200 A QSH dollarigacha pul sarflaydilar. Keyingi yillarda 
rossiyalik tu ristla r eng boy va foydali tu ristlar hisoblanadilar. 
Rossiyalik turistlar bir safar davom ida 3000 AQSH doliaridan ziyod 
pul sarflaydilar.
T u ristlar yodgorlik sovg‘alari va shaxsiy talabga qarab, shu yurtni 
yoki jo y n i xarakterlovchi, sayohatni eslatuvchi sovg‘alarni xarid 
qiladilar. M asalan, haj va um ra ziyoratiga borganlar Q ur’oni Karim, 
jo y nam o z, tasbeh, bosh kiyim , zam -zam suvlarini sovg‘a sifatida 
oladilar. Boshqa turdagi sayohatlarda esa quritilgan ilon terisi yoki 
afrikaliklam ing yog‘och barabanini xarid qiladilar. Bu sovg‘alar 
tu ristlarn i ko‘rgani kelgan qarindosh va m ehm onlarga ko‘rsatiladi 
yoki sovg‘a sifatida ularga ham beriladi.
Y ana shunday narsalar borki, bular sayohat davrida sotib olinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M asalan, kartalar, Iug‘atlar, sohilda kerak bo‘]adigan anjom lar, sport 
anjom lari, foto anjomlar, v id eok am eralar shular ju m lasid an d ir.
T u ristik m askanlar va m a rk a z la r tu ristla r k o ‘p yig‘iladigan 
joylarda aloh id a arzón narxlarni va bojxona talablarini q o ‘yadilar. 
Tovarlarning narxlari va bojxona xizm atidagi im tiyozlar boshqa 
davlatlarga nisbatan belgilanadi.
10.2. Davlat bojí olinm aydigan tov arlar
Ba’zi m am lakatlar xorijiy tu ristla r sotib oigan tovarlari uch u n
yengillik va im tiyozlar yaratib b erish g an . M asalan, c h e g a ra d a n
o ‘tayotganlarida ba’zi savdo m arkazlaridan sotib olingan tovarlarning 
m a’lum qiym atdagi puli qaytarib beriladi. Bunday q aytarib berish 
miqdori buyum narxining 20% tashkil qilishi m um kin. Bu im koniyat 
turistlam i qiziqtiradi va ular to m o n id an tovar sotib olish im koniyatini 
oshiradi (kiyim -kechak, elek tro n ik a, foto-texnika va bosh qalar). 
A eroportlarda, chegaralarda, d en g iz kruiz sayyohlik su d n alarid a 
bojxona imtiyozlari bor magazinlar faoliyat ko‘rsatadi. Bu m agazinlar 
turistlar u ch u n boshqa m agazinlarga nisbatan 50% g ach a arzón 
m a’lum tovarlam i taklif etadi. L ekin, sotib olinayotgan to v arlarn in g
so n i c h e g a ra la n g a n . B ular k o ‘p in c h a p o rfy u m e riy a , s p ir tli 
ichimliklar, tamaki mahsulotlari, maishiy xizmat m olían, elektronika, 
o z iq -o v q a t m a h su lo tla rid ir. B o jx o n a t o ‘lo v !arisiz s a v d o n in g
im koniyatlari ju d a keng.
Shopping
T uristlarning shaxsiy foydalanishi u ch u n olingan to v arlar, y a ’ni 
qayta oldi-sotdi qilinmaydigan m o lla r - yum shoq sh o p p in g deb 
ataladi. M ayda tovarlar oldi-sotdilari h am turizm ga taalluqli b o ‘ladi.
T u ristlar od atda ziyorat q ilin g a n jo y lard a kerak boM m agan 
buyum larni jarayon vaqtida ro h a t olish uch u n xarid q ilad ilar. 
H am m a tu ristlar o ‘z an ’analariga m unosib kerakli m a h su lo tla rn i 
o ‘z xohishiga qarab xarid qilishadj.
B unday sayohatlarda turga k iritilg an xarajatlar — av iab ile t, 
mehmonxona, ovqatlanishlardangina iborat boladi. Shopping — yumshoq 
shopping asosan shaxsiy iste’mol tovarlari va sovg‘alarini sotib olishdir.
Yosh kelin-kuyovlar to‘y sayohati davom ida ko‘p pul sarf qilishadi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

(bu pullar qarindoshlaming to ‘yga bergan sovg‘alari yoki to‘yonalaridan 
iborat). Eng qimmat turistlam i, biznes turistlar tashkil qiladi. Erkaklar 
ayollarga nisbatan ko‘tarinki kayfiyatda dam oladilar, lekin ayollar 
to var xarid qilishga ko‘proq pul sarflashlari barchaga m a’lum..
T u r narxiga turist tovarlari qo‘shilishi tushunchasi ham bor. Unga 
quyidagi misolni keltirish m um kin:
T uristning kunda ishlatiladigan buyumlari mavjud. 1998-yilda 
u c h ta yirik nemis turistik kom paniyasi D om inika haftalik plyajiga 
pul to ‘lash hisobiga tu ristlam i 20 xil kiyim -kechak va plyajga kirish 
u c h u n c h ip ta b ilan t a ’m in lan g an lar. Bu h ol tu ristla m i 
y o ‘l 
an jo m larid an butkul xoli b o ‘lish im koniyatini bergan. Bu to ‘lov 
ich ig a: b ir kunlik k u n d a lik ichki kiyim, c h o ‘m ilish kiyim lari, 
d ezo d o ran tlar, tish shyotkasi (pastasi bilan) va boshqa buyum lar 
kirgan. Bu yangilik tu ristlarg a m a ’qul tushgan.
Shopping turlar
B ir davlatdan ikkinchi b ir davlatga tovar olib o ‘tib sotadigan 
sotuvchilar - chakana sotuvchilar bo‘lib, ular doim o xorijga sayohat 
yoki d am olish uchun em as, balki tijorat m aqsadida boradilar. Ko‘p 
m am lakatlarda chakana sotuvchilarning hayoti sum kalarini tovarlar 
b ilan olib yurishdan iborat. Rossiyada esa ulam i «chelnok»lar deb 
atashadi. Shuni aytish lozim ki, ularm am lak at iqtisodi uchun katta 
foyda keltirishadi, m illionlab kishilami ish joylari bilan ta ’minlashadi, 
davlatga chakana m ollar olib kirishadi. Bu tarm o q d a pul aylanishi 
sh u darajada kattaki, h a tto , davlatlar ulardan soliq olish uchun 
a lo h id a qonun va q o id a lar qabul qilgan.
Shopping turlar bilan X itoy, Germaniya, Rossiya va 0 ‘zbekiston 
h am d a boshqa davlatlar turistlari ham shug‘ullanadi. Shopping turlari 
b o sh q a tu rlar orasida alo h id a o ‘rin tutadi. Bu jam iyatning iqtisodiy 
d arajasini ko‘rsatadi. Shvetsiya yoki Finlyandiyada kam dan kam 
tu ristla r bu turizm bilan shu g‘ullanishadi. U m u m an olganda, bu 
d a v la tla rd a bunday o ‘lc h am d ag i shoppinglar y o ‘q. Rossiyadan 
F inlyandiyaga qatnaydigan turistlar 21% tashkil etib, ko‘pchiligi 
s a v d o -s o tiq h u d u d ig a sh o p p in g tu rizm m a q sad id a kelishadi. 
Rossiyalik shopping turistlar Finlyandiyaga spirtli ichimliklar, tamaki 
m ahsulotlari ham da supurgini olib o‘tishadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

X ulosa
U shbu m avzuda turistik to v a rla r h a q id a m a ’lu m o tlar berildi. 
Turistik tovarlarga sharh, ularni yodgorlik va sovg‘alardan ib o rat 
ekanligi, b u n d a y tovarlarning m a m la k a t iq tisod iy otidag i o ‘rni 
o ‘rganildi. Shuningdek, ayrim sayo h atlarg a ketadigan m ab lag ‘lar 
miqdori haqida fikrlarbayon qilindi. B a’zi m am lakatlar turistlarining 
safar davom ida sarf qiladigan x arajat su m m alari ham da davlat boji 
undirilm aydigan tovarlariga alo h id a e ’tib o r qaratildi. 
K elajakda 
0 ‘z b e k isto n d a h a m tu ristik to v a rla r g a d a v la t b o ji t o ‘lo v la ri 
undirilm asligi masalasini ko‘rib ch iq ish kerak.
T ayanch ib o ralar:
— T uristik tovarlar
— Turistik tovarlar sum m asi
— D avlat boji
— S hopping turlar
N azorat va m ulohaza savollari: