Turizm asoslari

Sayohat cieganda nimani tushunasiz?
2. Ilk sayohatchilar kimlar?
3. K o'chm anchilam i sayohatchilar deyilishiga sabab nimada?
4. Ziyoratchilar qanday maqsadda sa yo h a t qilishgan?
5. Savdogarlar sayohati haqida nim alarni bilasiz?
6. Nima uchun Tomas Kukni turizm ning asoschisi deyiladi?
7. Turizmning ta rifmi aytib bering.
8. Turizmning sayohatdan fa rq i nim ada?
9. Vatandoshlarimizdan kim lam i ilk sayohatchilar qatoriga qo ‘shishim iz
mumkin ?
10. Turizmning rivojlanishiga sabab bo'lgan voqealar qaysilar?
Fovdalanilgan adabiyotlar:
1. 
O ‘z b e k is to n R esp u b lik asi P r e z id e n tin in g 1992-yil 2 7 - iy u ld a g i 
« 0 ‘zbekturizm » M illiy K om paniyasini ta s h k il e tish t o ‘g ‘risida»gi F a rm o n i.
2 . 0 ‘zbekiston Respublikasi P re z id e n tin in g 1995-yil 2-iyundagi « B u y u k
ipak y o ‘li»ni q a y ta tik lash d a 0 ‘zb e k isto n R e sp u b lik a sin in g ish tiro k in i avj 
oldirish va R esp u b iik ad a xalqaro tu riz m n i riv o jla n tirish b orasidagi c h o r a
-ta d b irla r to ‘g ‘risida»gi F arm oni.
3. 0 ‘zb e k isto n R espublikasi O liy M a jlis in in g 1999-yil 2 0 -a v g u std a g i 
«T urizm to ‘g ‘risida»gi Q onuni.
4. О сн о в ы т у р и с т ск о й д е я т е л ь н о с т и (У ч е б .п о с о б и е ). С о с т а в и т е л ь
И л ь и н а Е .Н . -М .: С о в е т с к и й с п о р т , 2 0 0 7 .
5. Б и р ж а к о в М .Б . В веден ие в т у р и з м . С а н к т -П е т е р б у р г , 2008.
6. В о р о н к о в а Л .П . И с т о р и я т у р и з м а и го с т е п р и и м с т в а . У ч е б н о е
п о с о б и е. Г Р И Ф . 2008.
7. T o u r is m a n d P o v e rty A l l e v i a t i o n - R e c o m m e n d a t i o n s f o r
A ction.W T O . 2004.
8. R u ra l T o u r is m in E u r o p e : E x p e r i e n c e s , D e v e lo p m e n t a n d
Perpectives. W T O . 2004.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3 -B O B . T U R IZ M M AQSADLAR1
3.1. Turizm m aqsadlari haqida m a’lum ot.
3.2. Dam olish va davolanish maqsadlari.
3.3. Turistik resursiardan foydalanish maqsadi.
3.4. Ijtimoiy m aqsadlar va siyosat.
3.1. Turizm maqsadlari haqida m a’lumot
H ar bir sayohat yoki tu r zam irida unga sabab boMuvchi asosiy 
maqsad yotadi. Bu m aqsadm ng yo‘qotilishi yoki unga erisha olmaslik 
ushbu sayohatni tu rizm tarkibiga kiritmaslikka asos bo‘ladi yoki 
turist qoniqish olm aydi. Shunday qilib, h ar qanday sayohat yoki 
turistik safardan asosiy m aqsad bor bo‘lib, unga ko‘ra bu sayohatdan 
turizm ning biror turiga mansubligi aniqlanadi, turist va uning turi 
statistikaning u yoki bu turiga kiritiladí, unga turli xil im tiyozlar 
beñladi.
H ar bir turist biror mam lakatga borganda biron narsani, masalan, 
sovg‘a yoki foydalanish uchun biror predm etni sotib olishni maqsad 
qilib qo‘yadi. Biroq, b a ’zi turistlar turistik safarga borishda mayda 
to v ar partiyalarini x arid qilish va keyinchalik sotish uchun o ‘z 
m am lakatiga olib kelishni maqsad qilib oladi. G arch i mahalliy 
bozorlarda rejalashtirilgan tovarlarning barchasini sotib olgandan 
so‘ng, turistlar m ahalliy restorán yoki plyajlarda b ir necha kun dam
olsa-da, tovar olib-sotish ularning asosiy maqsadiga aylanadi. Bunday 
tu ristlar sh o p p in g -tu ristlar toifasiga m ansub b o ‘lib, ular uchun 
maxsus shop — tu rla r tashkil qilinadi. Rossiyada bunday turistlar 
«chelnoklar», — deb nom lanadi.
Turizm boshqa m am lakatga ayg‘oqchi yuborish ham da iqtisodiy 
va boshqa turdagi m a ’lum otlarni to ‘plash va tahlil qilish bilan 
sh ug ‘ullanuvchi b a ’zi b ir m ahkam a va ido ralar uchun bunday 
m a ’lum otlarni olishning samarali usulidir. D avlatlarning konsullik 
xizm atlari m am lakatga kiritm aslik shart b o 'lg an shaxslar toifasidan 
iborat «qora ro ‘yxat»ni, shuningdek, turizm qoidalarini suiste’mol 
qiluvchi firm alar ro ‘yxatini tuzishda faollik ko‘rsatadilar.
Turizmning eng asosiy iqtisodiy tamoyilini eslatib o ‘tamiz. Turist
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

turistik m arkazga kelishi, turistik xizm at, ish va tovarni sotib olishi 
ham da belgilangan m uddatda m am lakatdan chiqib kctishi Iozim. U 
qanchalik ko‘p pul qoldirib, qanchalik te z ch iq ib ketsa shunchalik 
yaxshi. Turist — turistik m arkazdan pul olib ketishi emas, balki 
unga pul olib keiishi, mahalliy aholining ish jo yini egallab olm asdan, 
aynan uning uchun ish o‘rni yaratishi lozim . T uristik rcsurslar turistik 
markazga pul va sh u h rat olib kelm og‘i lozim .
Dastlab eng um um iy m aqsadlarni k o krib chiqam iz. «Turizm
asosîari» fan in in g b arch a q o idalariga k o ‘ra tu rizm n in g asosiy 
maqsadlari d am olish, ko‘ngilocharlik, d av o lan ish , m eh m o n d o r- 
chilik, sport, din va ishbüarm onlik hisoblanadi. A niq belgilanm agan 
m aqsadlam ing barchasi ham bir xil im tiyo zlardan foydalanadi. (B iz 
m afku raviy m a q sa d la rn i k o ‘rib c h iq m a y m iz , g a rc h i b u n d a y
m aqsadlarni osonlik bilan m adaniy m a q sa d la r qatoriga kiritish 
m um kin bo‘lsa-da).
3.2. Dam olish va davolanish m aqsadlari
Turizm birinchi navbatda turistlam ing d a m olishi va davolanishini 
ko‘zlaydi. Bu ju d a m uhim aham iyat kasb etadi. H ar qanday tejam kor 
xo‘jayin xodim ining (um um an olganda ja m iy a t a ’zosi, m am lakat 
fuqarosining) m ehnatini qadrlaydi, sogMom boMishi va jam iyat u ch u n
foyda keltiruvchi shaxsga aylantirishni istaydi. Sog‘lom bo‘lm agan 
fuqarolar sam arali ishlay olm aydi. Ü lar soliqlarni sam arali to ‘lay 
olmasligi va xazina toMdirishga hissa q o 4sh a olm asligi m um kin. 
Dem ak, insonlarga dam olish, jism oniy va m a ’naviy kuch to ‘plash 
imkonini berish lozim. 0 ‘zini hurmat qilgan davlat fuqarolari sog‘lig‘i 
haqida g‘am xo‘rlik qiladi va tegishli sh a ro itla rn i yaratadi.
0 ‘zb ek isto n R e sp u b lik a sin in g K o n s titu ts iy a s id a : y o lla n ib
ishlayotgan barcha fuqarolar dam olish h u q u q ig a egadirlar. Ish vaqti 
va haq to ‘la n a d ig an m e h n at t a ’tilin in g m u d d a ti q o n u n b ilan
belgilanadi (38-m od da); h ar kim q a rig a n d a , m e h n at layoqatini 
yo‘qotganda, shuningdek, boquvchisidan m a h ru m b o ‘lganda va 
qonunda nazarda tutilgan boshqa h ollarda ijtim oiy ta ’m inot olish 
huquqiga ega (3 9-m od da); h ar bir inson m alak ali tibbiy xizm atdan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

foydalanish huquqiga ega (40-m odda), — deyiladi.
Shunga o'xshash qonun va qoidalar aksariyat davlatlarning bosh 
qomuslarida, shuningdek, xalqaro kelishuv va Konvensiyalarda ham
belgilab q o ‘yilgan. M asalan, «Turizm xartiyasi»da (1985-y. JTT): 
h arb irsh ax sn in g d am olish huquqi, jum ladan, cheklangan ish vaqti 
va pul to ‘lanuvchi m ehnat ta ’tili, shuningdek, qonunda belgilab 
q o ‘yilganlardan tashq ari barcha hollarda hech qanday cheklovsiz 
erkin harakatlanish huquqi butun jahonda tan olinadi, - deb belgilab 
qo‘yilgan.
3.3. Turistik resurslardan foydalanish maqsadi
H ar bir davlat o ‘z tabiiy va boshqa turdagi resurslariga egalik 
q ilad i va u la r d a n o q ilo n a fo y d a la n a d i. T u rli m a m la k a tla r 
iqtisodiyotida foydalaniluvchi turli xil foydali qazilmalar ham da tirik 
resurslar mavjud.
Fors ko‘rfazi davlatlari neft hisobiga boy-badavlat kun kechiradi. 
Lekin, shunga qaram ay , Birlashgan A rab Amirliklari m intaqada 
en g m u h im tu r i s t ik m a rk a z h is o b la n a d i. T u rizm o ltin g a
c h o ‘milayotgan m am lakatlarda neft qazib olish tarm oqlari bilan 
muvaffaqiyatli raqobatlashm oqda. Bugungi k u n d ab u m am lakatlam i 
mintaqadagi yirik turizm markaziga aylantirish vazifasi turibdi. Xitoy 
2010-yilda 130 millionga yaqin turist qabul qilishni rejalashtirmoqda. 
Biroq, ko‘m ir va neft, olm os va oltindan tashqari boshqa samarali 
tabiiy resurslar ham yetarli boMib, ular unchalik kuch sarflamay 
turib katta iqtisodiy foyda keltirishi m um kin. Tabiiy iqlim, tarixiy- 
m adaniy resurslar turizm da asosiy obyektlar hisoblanadi. Toza ob- 
havoli joyda ek o tu rizm , Sam arqand, Buxoro, Xiva va Toshkent 
kabi sh ah arla rd a tarix iy tu rizm n i rivojlantirish uchun tu ristik
resurslardan m aqsadli foydalanish lozim.
3.4. Ijtimoiy maqsadlar va siyosat
Turizm davlatlarning ijtimoiy, m adaniy va t a ’lim sohalariga 
sezilarli ta ’sir ko‘rsatadi. Xalqaro aloqalarga ham da alohida shaxslar 
va butun jam iy atning orzu-um idlarini hurm at qilish va adolatga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

asoslangan tinchlikparvarlik doirasida, turizm insonlarningbir-birini 
o ‘rganishi va tushunishining ijobiy va d oim iy o m ili, shuningdek, 
x a lq la ro ‘rtasidagi hurm at va ishonchning y a n a d a yuqori darajasiga 
erisbishi uchun asos bo 'lib xizm at qiladi.
Zam onaviy turizm m ehnatkashlarga haq to la n a d ig a n yillik ta ’til 
berilishini nazarda tutuvchi ijtim oiy siyosatning mahsuli sifatida 
yuzaga keldi, bu esa ayni paytda dam olishga b o ‘lgan huquqning 
e ’tirofi hamdir. Turizm ijtimoiy tenglik, kishilar va xalqlar okrtasidagi 
ham jihatlik va shaxs kam olotining om iliga ay land i. U ning madaniy 
va m a’naviy m azm un-m ohiyati ulkandir. A ynan tu rizm inson ongi 
erishgan yutuqlar haqida m a'lu m o t olish va u la r bilan tanishish 
vositasi b o ‘lib, x alqlarning tarixiy va m a d a n iy qad riy atlarid an
bahram and bo‘lish im konini beradi. A m alda tu rizm n in g m a’naviy 
m ohiyati iqtisodiy va m oddiy m ezonlardan ustu n boMishi va inson 
shaxsining b ar to m o nlam a uyg‘un kam ol to p ish ig a yordam berishi, 
t a ’lim -tarbiyaviy aham iyatga ega b o lish i, tu rm u sh tarzi va hayotini 
belgilashida teng huquqni t a ’minlashi lozim . B u jaray o n n i esa uning 
qadri va shaxsini hurm at qilish, xalqlarning o ‘ziga xos madaniyati 
va axloqiy qadriyatlarini ta n olish, — deb bilish darkor.
Shunday qilib, tarixiy, m adaniy va diniy qadam jolam i har qanday 
vaziyatlarda, ayniqsa, ziddiyatlar vujudga k elg an d a him oya qilish 
davlatlar va ja h o n ham jam iyatining eng m u h im vazifalaridan biri 
b o ‘lm og‘i lozim.
Amalda yuqorida keltirilgan m aqsadlar o ‘zaro q o ‘shilib, bir-birini 
to ‘ld irish i m u m k in . C h u n o n c h i, Iso p a y g ‘a m b a r tavalludiga 
b ag ‘ishlangan yubiley ta n ta n a la ri ko‘p m a q sa d la rn i ko‘zlagan. 
U larning eng m uhim i - konfessiya ta n tan asi va uning doirasida 
o ‘tkazilgan bayram dir. Bu albatta, u m um an o lg a n d a dinning ju d a 
kuchli targ‘ibotidir. Keyingi m aqsadlar esa so d d aro q . T antanalar 
barcha qadam jolar, birinchi galda, xristianlar (h e c h boMmaganda, 
katoliklar) dunyosi poytaxti b o ‘lmish R im v a ush b u dindagilar 
to m on id an «M uqaddas Yer», — deb ta n o lin g an to m o n ko‘plab 
ziyoratchilaroqim ini keltirib chiqarishi k e ra k b o ‘lgan. Buning uchun 
esa Vatikan tan tan alar va turli m artabadagi ziyo ratchilarn i qabul 
qilish m aqsadida Rim ni obodonlashtirishga k a tta m ablag‘ ajratdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

H ar yili Italiyaga, xususan, Rimga millionlab turistlarning ziyorat 
uchun yoki diniy, m adaniy-tarixiy maqsadlarni ko‘zlab kelishlari 
kuiiladi.
Turizm xizm atlari va industriyasi sohalarini rivojlantirishning 
n a tija la r id a n k e y in c h a lik b o sh q a m a q sa d la rd a g i tu r iz m n i 
kengaytirish, shuningdek, Rimni 2010-yil Olimpiadasi yoki ja h o n
m iqyosidagi b o sh q a ta d b irla rn i o ‘tk a zish g a n o m zo d sifa tid a
tayyorlash uchu n samarali foydalaniladi. 30 million ziyor&tchini, 
albatta Joy lashtirish, ovqatlantirish kerak, ularga transport xizmatlari 
va boshqa xizm atlar ko‘rsatiladi, jum ladan, ularni qo‘riqlash tashkil 
etiladi. M ablag‘lam ing turizm industriyasiga bunday kolp kiritilishi, 
shubhasiz, m am lakatning b u tun turizm sohasini rivojlantirishga 
xizmat qiladi va bu borada Italiyani jah o n miqyosidagi yetakchi 
o ‘rinlarga olib chiqadi. Aytish joizki, ziyoratchilardan tashqari 
Italiyaga h ar yili 37 million turistlar tashrif buyuradi.
Bu m uam m o ga Isroilning h am qiziqishi katta, chunki uning 
hududida xristianlarning «M uqaddas ziyoratgoh»lari, ibodatxonalari 
va boshqa sig‘inadigan joylari bor. C hunonchi, EL AL milliy Isroil 
aviakom paniyasi Vatikan bilan yubiley tantanalari yilida 7 million 
ziyoratchini tashish haqida bitim imzoladi. Bu esa jiddiy iqtisodiy 
yutuqdir. Bu raqam 1997-yilda Isroilga kelgan turistlar sonidan 
roppa-rosa ikki b arav a rk o ‘pdir. Yubiley yilida ziyoratchilarni qabul 
qilishga jiddiy tayyorgarlik ko'rildi, m ehm onxonalar qurildi, turizm
sohasidagi b arch a korxonalar ishga shay qiiindi, bularning barchasini 
davlat n azo rat qilm oqda. Isroil uchun turizm jqtisodiyotning eng 
m uhim sohasidir. Ayni paytda Yaqin Sharq mintaqasi o ‘ta notinch 
boMib, d o im o mintaqaviy ziddiyatlar kelib chiqm oqda, mahalliy 
urushlaresa, qisqa muddatli bo‘lsa-da, turizm sohasidagi ulkan sa’y- 
harakatlar, keng miqyosli tadbirlarga sarflangan katta kapitallarni 
yo‘qqa ch iq arish i m um kin. Shu bois, siyosatchilam ing vazifasi 
m intaqada barqarorlikni ta ’m inlash, harbiy mojaro va terrorizm ga 
yo‘l q o ‘ym aslikdir. Aks holda soliq to ‘lovchi!ar mablag‘lari zoye 
ketadi.
T u rizm m aqsadlari ijtim oiy axloq va tartib talablariga javob 
berishi kerak . Bu toifalarni tu sh u n ish qiyin, ch unki, k o ‘plab
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

d a v la tla r q o n u n c h ilig id a , a d o l a t b ila n a y tg a n d a , b u n d a y
kategoriyalar yo‘q. Am m o, x a lq aro h u q u q va rivojlangan d av latlar 
qo n un chilig id a «yaxshi ta rtib » , «aqlli kishi», «oqilona m iqdor», 
«oqilona foyda»; «ijtimoiy axloq» kabi tu sh u n ch alar m av ju d va 
tu sh u n arli b o ‘lishi bilan birga. u la r huq u q m e’yorlarida m uayyan 
o ‘rin h am tu tad i.
T urizm — aksariyat d av latlar iqtisodiyotining m uhim h am d a 
ustuvor tarkibiy qismi bo'lib, m ah alliy aholining ish bilan bandligi, 
m ehm onxonalar, restorán va tom oshagohlam ing to liq ishlashi, xorij 
valutasining mamlakatga kirib kelishini ta ’minlaydi. Shu bois, ko‘plab 
m am lakatlar turizm sohasiga k atta e ’tib o r bilan qaraydilar. M asalan, 
Fransiyada hukum at yig‘ilishlari vaqtida turizm vaziri bosh vazirning 
o ‘ngto m on idan jo yo lad i. Fransiyaning Yevropadagi birinchi raqam li 
turistik hudud ekanligi va Parij sh ah rin i turizm hisobiga yashab, 
“ Turistik M akka» — deb no m o lishi boshqa m am lakatlar havas 
qilsa arzigulik holdir. Meksika p re z id e n ti esa yirik xalqaro turistik 
ko‘rgazm alarni sh ax sa n o 'zi o c h ib b erad i. Bunday m isollarni y an a 
ko‘plab davom ettirish m um kin.
T u rizm n in g ichki iqtisodiy ta b ia ti shuni ko4zda tu ta d ik i, tu rist 
albatta o ‘z pullarini m azkur d a v la td a qoldirishi kerak. T u rizm
m ahalliy tu ristik resurslarni ek sp lu a ta tsiy a qilishga va b u n in g
evaziga davlatning foyda olishiga asoslanadi. Shuning u ch u n tu rist 
o ‘zi kclgan m am lakatdagi h a r q a n d a y m anbaadan foyda olishga 
haqli em as. Ishchi kuchi o q im in in g ch eklanishi m uam m osi dav lat 
im m igratsiya (kirib keluvchilar) x izm atlarin i tashvishga solgani bois 
o d atd a, faqat keskin ishchi k u c h i yetishm asligi, m ahalliy ish ch i 
resurslarining taqchilligi va m u a y y a n o g ‘ir ishlarni (m asalan , o ‘ta 
og‘ir, zararli, iflos va shu kabi) b a ja ra oladigan kerakli m alak ali 
m utaxassislarga talab bo‘lg an d ag in a c h e td a n ish ch ilam i yollashga 
ruxsat b erad i. Shu sababli tu rstla rg a foyda olish m aqsadida ishlash 
q a t’iy m an etiladi, bu barcha v iz alard a, y a’ni m azk ur d avlatga 
kirishga ruxsat beruvchi h u jja td a h a m k o ‘rsatilgan. M a sa la n , 
A vstraliya vizasida «Haq t o ‘la n a d ig a n ish yoki o ‘qish h u q u q i 
berilm aydi» degan q a t’iy yozuv b o r.
Ishchanlik turizm iga m u ro ja at qiladigan bo‘lsak, u n d a h a m
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m a z k u r tam oyilga am al q ilin ad i - xizmat safariga yuborilgan 
m utaxassislar, shuningdek, kongress, sim pozium ga kelganlar o ‘z 
m am lakati yoki xizm at joyi tom onidan ta ’m inlanadi va dem ak, 
o ‘zlari bilan shu m am lakatga pul mablag'lari olib kiradilar. Aytish 
k e ra k k i, bund ay a m aliy tu riz m odatda y etarlic h a d aro m ad li 
h iso b la n a d i, ch un ki is h b ila rm o n -tu ris tla r va o lim la r b u n d a y
safarlarda boshqa toifadagi turistlarga nisbatan u c h -to lrt baravar 
k o ‘p pul sarflaydi, chunki ular firma tom onidan ta ’m inlanadi va 
q o ‘shim cha tarzda o ‘z shaxsiy m ablaglarini sarflash imkoniyatiga 
ham ega. Idoralar, firm a va ja m g ‘arm alar qim m at m ehm onxona, 
tran sp o rt, yaxshi ovqatlanish, madaniy tadbirlar uchun mablag‘ni 
ayam aydilar. Ishbilarm onlik turizm idan tushadigan foyda jud a ham 
yuqoridir. Masalan, Finlyandiyadagi kongresslarga uyushtiriladigan 
tu r iz m n ih o y a td a k e n g riv o jlan g an . U ni h a tto k i tu riz m
ham jam iyatida «kongress turizm i mamlakati» deb ham ataydilar. 
Ekologik toza tabiat va tu rli xil turizm resurslari, jam iyatdagi 
xotirjam lik va xavfsizlik, xizm at uchrashuvlari, sim pozium lar, o ‘quv 
dasturlari va hokazolarni o'tkazishga juda yaxshi moslashtirilgan 
yuqori toifadagi m ehm onxonalarning ko‘pligi turizm ning mazkur 
tu rin i rivojlantirishga yo rd am beradi.
U rush turizm ga q aram a-q arsh i boMgan holatdir. Yugoslaviya 
tu rizm sohasida A driatikaning marjoni b o lib kelgan edi, lekin u 
yerda bo'lgan fuqarolik urushidan keyin uzoq vaqt davomida mazkur 
h u du d turistik region qato ridan chiqdi. N atijada, infratuzilma izdan 
ch iq ib , yer m inalar bilan to ‘lib ketdi, odam lar uysiz qoldi, binolar 
buzildi. Buzilgan joylar qayg‘uni eslatadi. Jonini xatarga qo‘yishni 
h ech kim xohlamaydi. B unday joylarga borishni kim ham istardi. 
Abxaziya Odissey p aytidan O lloh yarlaqagan m askanlardan biri 
boMib, sobiq sovet davrida butun ittifoq shifoxonasi hisoblanib kelgan, 
u yerda oliy mansabli partiya namoyondalari-yu, oddiy kishilargacha 
d am olishar edi. 90-yillardagi Gruziya - Abxaziya qarama-qarshiligi 
sababli, bu hudud turizm uch u n yopiq bo‘ldi. D am olish maskanlari 
ta lo n -taro j qilinib, tarixiy turizm ga moMjallangan hudud aholisi ish 
y o ‘q!igi sababli och qoldi.
U rush va siyosiy vaziyat notinch bo‘lgan hududlarda turizm
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

to'xtatilganligi sababli, o*sha m am lakat h am , turizm tashkilotchilari 
ham juda katta zarar ko'rm oqdalar. T erro rizm turizmga ju d a k a tta
z a ra r y e tk az ad i. T u ristik o q im la r n in g h a r qan d ay q is q a r is h i 
iqtisodiyoti turizm bilan bog‘liq b o ‘lgan davlatlar uchun ishsizlik 
va krizis olib kelishi mumkin.
Oxirgi paytiarda Turkiyada tu riz m n in g rivojlanishi R o ssiy a 
turistlariga bog‘!iq b o ‘Iib qoldi. T urizm masalasi davlatning aso siy
e ’tiborida b o ‘iib, ish so‘zda em as, am ald a b o kldi. Faqatgina R ossiya 
turistlariga xizm at ko‘rsatishga T u rk iy ad a 800 000 ishchi o ‘rn i 
yaratilgan. Turkiyada h u n arm an d lam in g aksariyat qismi va ish la b
chiqarish korxonalari asosan Rossiya tu ristlari uchun ishlaydi. K a tta
shaharlardagi k o ‘pchilik aholi kiyadigan charm kurtka, p a lto la r 
asosan Turkiyada ishlab chiqarilgan. C h e c h e n ekstrem istlari b ila n
kelishm ovchiliklar bo'Igan paytda T u rk iy a hukum ati to m o n id a n
ularning davlat hududidagi h arakatini t o ‘xtatish uchun c h e g a ra la r 
m ustahkam landi, ziddiyat sanoqli so atlard a to ‘xtatildi va b u n d a y
holat boshqa qaytarilm adi. C hunki, R ossiyadan keladigan tu ristik
oqim ning kam ayish xavfi b or edi.
R o ssiy a h u k u m a ti c h e r n o k c h ila r h a r a k a tig a s o liq l a r n i 
ko‘targ an da, tu rk lar o ‘zlarining p o sh lin a la rin i pasaytirdi. C h a r m
kurtkalarni T urkiyadan olib chiqib ketish k erak edi, bunda R ossiya 
turk m ahsulotlarining asosiy iste’m olchisi b o ld i. Bu nafaqat iqtisod, 
balki katta m am lakatning iqtisodiy siyosatidir. Hozirgi p a y td ag i 
Kavkaz m ineral suvlarining, g o ‘zal k u ro rtlarn in g ahvoli, q o csh n i 
C hechenistondagi va b utun Kavkaz h u d u d id ag i n om o‘tadil h o la t 
tu rk h u k u m atin i m u tlaq o q o n iq tirm a y d i. 1998-yilda K ip rd ag i 
harbiy tayyorgarliklar va yangi h arb iy tex n ik a kelishi (o ro ln in g
shim oliy va ja n u b iy h u dudlaridagi z id d iy a tla r) tufayli R o ssiy a 
turistlarining qiziqishi ham da b o sh q a reg io n turistlarining o q im i 
keskin pasaydi. 1998-yil m aydagi y a d ro portlashi H in d isto n g a 
b o ‘ladigan sayohatlarni - 90 % to ‘x tatib q o ‘ydi. Turistik m avsum
buzildi va davlat sezilarli z a ra r k o ‘rd i. Iqtisodi ko‘p jih a td a n
turizm ga bog‘liq b o ‘lgan d av latlar d u n y o ham jam iyatiga b a y o n o t 
berdilar. S h u lar sababli M isr, T u rk iy a, K ipr, Tunis rossiyalik 
tu ristlar uch un vizasizlik ta rtib in i o ‘rn atg a n . 2005-yildan R ossiya
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

talabalari va m ak tab o ‘quvchilari bepul viza olish imtiyoziga ega 
bo'ldilar.
2006-yilning 28-avgustida Turkiyaning A ntaliya shahrida bo‘lib 
o ktgan portlashlar tufayli albatta turistlar sayohatiga ziyon yetdi. 
T e rro ristla r to m o n id a n am alga o sh irilay o tg an bun d ay ishlar 
turizm ning rivo jlanish i uchun asosiy to 'siq la rd a n hisoblanadi. 
Bunday voqealar bizning respublikamizda ham bo‘lib o ‘tganligi 
achinarli holdir.
Xutosa
T u r iz m d a n a l b a t t a m a q sa d b o ‘lis h i lo z im . M a q sa d siz
turizm n ing boMishi m u m k in em as. U n ing keng tarqalgan turi 
d am olish va so g‘lo m lash tirish d ir. Inson sog‘lig‘i har narsadan 
ustun va shu m a q sad d a u sayohat qiladi. T uristik m aqsadda tu r 
resurslardan o q ilo n a foydalanish katta ah am iyatg a ega. Ijtim oiy 
m aqsaddagi tu riz m n in g o ‘rni h am alo h id a. Siyosat esa turizm
m aqsadlarining asosin i belgilaydi. T in ch lik b o r b o ‘lgan yerda 
turizm ham b o 'la d i.
Tayanch iboralar:
- Turizm m aqsadlari
- Dam olish
- SogMomlashtirish
- Ijtimoiy turizm
- Siyosat
N azorat va mulohaza savollari: