Turistik bozorni segmentlash

Turistik bozorni segmentlash – potentsial xaridorlar talablarining sifatiy va miqdoriy o’ziga xosliklariga mos ravishda turkumlash sifatida tahriflanadi. Korxona segmentlashni amalga oshirayotib bozorni mijozlarning alohida guruhlariga bo’ladiki, ularning har biri uchun bir xil yoki o’xshagan xizmat turlari talab etilishi mumkin bo’ladi.

Turizmdagi marketing amaliyoti shunga kafolat beradiki, bozorni segmentlash:

- o’z maqsadiga ega istiqbolli bozorni tanlash vositasidir;

- mijozlarni eng ko’p (maksimal) darajada qoniqtirish imkonini beradi;

- optimal marketing strategiyasini tanlashga yordam beradi;

- erishib bo’ladigan va aniq maqsadlarning qo’yilishiga;

- qabul qilinayotgan qarorlar darajasini, ularning asoslanishini istehmolchilarning bozordagi hatti-harakatlari to’g’risidagi axborot bilan tahminlab amalga oshirish imkonini beradi;

- ham taklif etilayotgan xizmatlarning, ham umuman olganda korxona raqobatbardoshligini oshirilishini tahminlab beradi;

- turistik korxona marketing xarajatlarining optimallashtirilishini ko’zda tutadi;

- raqobat kurashini chetlab o’tish yoki egallanmagan segmentni o’zlashtirish yo’li bilan uning darajasini pasaytirish imkonini beradi.

• 
  Bozorni segmentlash – so’zsiz, turizmdagi marketingning eng muhim dasturlaridan biri. Raqobat kurashidagi muvaffaqiyat uning qanchalik to’g’ri amalga oshirilganligiga bog’liq bo’ladi. Samarali bo’lishi uchun segmentlash alohida belgilar bo’yicha olib borilishi shart.
  

Marketing — bozor, bozordagi harakat, faoliyat) — korxonaning tovarlar ishlab chiqarish va sotishini tashkil etish hamda boshqarish shakli. Marketing atamasi isteʼmolga 19-asrning 60-yillarida Makkovern tomonidan kiritilgan. Marketing nazariy konsepsiya va tijorat faoliyatining oʻziga xos hodisasi tarzida 20-asr boshlarida Amerika Qoʻshma Shtatlarida ilk bor qoʻllanildi. Ishlab chiqarish va kapitalning yuksak darajada toʻplanishi, iqtisodiyot tarmoqlarida monopoliyalar hukmronligining, xalqaro bozorda keskin raqobatning vujudga kelishi mahsulot sotish muammosini obʼyektiv tarzda birinchi oʻringa chiqardi. 1908-yilda AQShda marketing muammolarini oʻrganadigan birinchi ixtisoslashgan firma paydo boʻldi. 1911-yilda esa oʻsha davrdagi bir qator yirik kompaniyalar tijorat tadqiqotlari bilan shugʻullanadigan dastlabki boʻlimlarni ochdi. Kompaniyalar huzurida bozorni oʻrganish,, haridorlarga xizmat koʻrsatish va boshqarishning boshqa vazifalari bilan shugʻullanadigan marketing boʻlimlari taʼsis etila boshlandi. 1931-yilda Amerika Marketing jamiyati, 1937-yilda esa Amerika Marketing milliy uyushmasi tuzildi. 20-asrning 50—60-yillarida xalqaro Marketing federatsiyasi, jamoatchilik fikri hamda marketing boʻyicha Yevropaa jamiyati va Yevropa marketing akademiyasi kabi xalqaro marketing tashkilotlari tuzildi.
Bozorni bilish bozorga moslashish, bozorga taʼsir oʻtkazish marketingning asosiy tamoyillaridir. Shuningdek, marketingni qoʻllash bilan bogʻliq masalalarni kompleks ravishda oʻrganish; mahsulot assortimentini rejalashtirish; talabni va savdoga ragʻbat beradigan tadbirlarni shakllantirish; savdo va taqsimot; boshqarish va nazorat qilish marketing faoliyatining mazmunini belgilaydi.
Mutaxassislar marketingning 9 ta asosiy vazifasini koʻrsatib oʻtadilar: 1) rejalashtirish va mahsulotni yaratish; 2) mahsulotning navi va standartlarini belgilash; 3) mahsulot xaridi va uni guruhlashtirish; 4)sotish; 5) omborga joylash; 6)transport xizmati; 7) marketing faoliyatini moliyalash; 8)xatarlar va bozorga oid axborotlar toʻplash.
Oʻzbekistonda 1980-yillardan boshlab iqtisodiyot oʻquv yurtlarida marketing kurslari oʻqitila boshlandi. Shu yillari marketing masalalari bilan S.Salimov, S. Fylomov, A. Bekmurodov, J. Jalolov, M. Qosimova, D. Muhitdinov, M. Nasreddinova, X. Raimov kabi olimlar ilmiy tadqiqot ishlari olib bordilar. 1986-yilda „SovplastItal“ qoʻshma korxonasida birinchi boʻlib marketing boʻlimi tuzildi. Keyingi yillarda „Toshkent toʻqimachilik mashinasozlik zavodi“ aksiyadorlik jamiyati, „V. P. Chkalov nomidagi Toshkent aviatsiya ishlab chiqarish birlashmasi“ davlat-aksiyadorlik birlashmasi, „Toshkent qishloq xoʻjaligi mashinasozligi“ aksiyadorlik jamiyati kabi korxonalarda ham marketing boʻlimlari ochildi. Hozir mamlakatimizda faoliyat koʻrsatayotgan tijorat banklari, yirik ishlab chiqarish korxonalarining aksariyatida marketing boʻlimlari ish olib boradi.
Xalqaro turizm - mamlakat fuqarosining chet davlatlarga turistik maqsadlarda chiqishi va chet davlat fuqarolarining turistik maqsadlar bilan ushbu davlatga tashrif buyurishi hisoblanadi. Xalqaro turist tushunchasiga ko‘ra, tashrif buyurgan xorijiy davlatga 24 soatdan kam boMmagan muddatga kelgan va malakaviy faoliyatiga haq to‘ lanmaydigan vaqtinchalik tashrif buyurgan turistlar kiradi.
Turistik oqimlaming yo‘nalishi bo‘yicha turizm turlari «kiruvchi» va «chiquvchi» toifalariga bo‘linadi. Ko‘pgina rivojlangan mamlakatlarda turizm turlari uyg‘un holatda rivojlanadi, «ichki» va «tashqi» turizm sohasida muvozanat saqlanadi. Turizm xizmatlar bozorini muvofiqlashtirishda Butunjahon turizm tashkiloti (BTT) ishlanmalari bo‘yicha quyidagi nisbat tavsiya qilinadi: 1 ta kiruvchi turist - 1 ta chiquvchi turist -4 ta ichki turist. Ushbu nisbatning 0 ‘zbekiston bo‘yicha 2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasiga ko‘ra, har bitta kiruvchi turistga 1, 4 nafar chiquvchi turist to‘g‘ri kelib, shularga nisbatan ichki turistlar soni 3, 5 nafar turistni tashkil etmoqda. 1 ta kiruvchi turist - 1, 4 ta chiquvchi turist - 3, 5 ta ichki turist. BTT tavsiyalari asosida 0 ‘zbekiston bo‘yicha 2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasiga ko‘ra, chiquvchi turistlar sonining kiruvchi turistlarga nisbatan 0, 4 kishiga ko‘pligini ko‘rsatmoqda. Bu vaziyat 0 ‘zbekiston fuqarolarining oilaviy budjetidan bevosita turistik maqsadlarga ajratilgan qismi ortib borayotganligini ifoda- laydi. Bu, o‘z navbatida, ijobiy ko‘rsatkich bo‘lishi bilan birgalikda, uning salbiy oqibatlari ham mavjud bo‘lib, respublikadan chet el valyutasining chiqib ketishiga ham sabab bo‘lmoqda. Yuqoridagi BTTning nisbatiga ko'ra, ichki turizm 4 kishiga ega bo‘lishi kerak edi, demak, 0 ‘zbekiston sharoitida ichki turizm salohiyatidan samarali foydalanish yetarli darajada emasligini ko‘rsatmoqda.
Ichki turizm - 0 ‘zbekiston Respubiikasida doimiy yashay- digan fuqarolaming 0‘zbekiston hududi bo‘ylab qiladigan sayohati. Ichki turizm davlat chegaralarini kesib o‘tish bilan va turistik ras- miyatchilik bilan bog‘liq emas. Milliy valyuta, til, hujjatlar oldin- gidek o‘zgarmasdan qoladi. Dunyodagi safarlaming 80-90 foizi ichki turizm ulushiga to‘g‘ri keladi. Unga qilinadigan xarajatlar xalqaro turizm xarajatlaridart 5-7 barobar kam bo‘ladi. Ayniqsa, turizmning bu turi AQSH, Fransiya, Angliya mamlakatlarida omrnabop hisoblanadi. Kiruvchi turizm - 0 ‘zbekiston Respublikasida doimiy yashamaydigan fuqarolaming 0‘zbekiston hududi bo‘ylab qiladigan sayohati.
Turistik bozorni segmentlash va marketingini tadqiq qilishda bench marketing instrumentlaridan foydalanish juda qo’l keladi Benchmarking nima
Benchmarking (inglizcha benchmark - mezon, etalon) - bu raqobatchilar tajribasini o'rganish va kompaniyangizda ilg'or tajribalarni joriy etish imkonini beruvchi texnikalar to'plami. Qoida tariqasida, ushbu vosita sizning biznesingizni bozordagi eng yaxshi kompaniyalar bilan, ya'ni benchmarklar bilan solishtirish uchun ishlatiladi. Mezon sifatida biznes jarayonlari, biznes yondashuvlari, ishlab chiqarish xarajatlari, mahsulot sifati, mijozlar ehtiyojini qondirishdan foydalanish mumkin.
Bunday tahlil top-menejerlarga kompaniya strategiyasini ishlab chiqishda asosli qarorlar qabul qilish imkonini beradi - bozorda kimga qarashni aniqlash (yoki kompaniyaning o'zi yetakchi ekanligini aniqlash), kompaniyaning maqsadlari va rivojlanish modelini aniqlash.
Benchmarking bozorni tahlil qilish vositasi sifatida 20-asrning ikkinchi yarmida kompaniyalar tomonidan qo'llanila boshlandi. Ushbu usulni birinchi bo'lib qo'llaganlardan biri 1970-yillarning oxiridagi inqiroz paytida Rank Xerox edi. Keyin kompaniya bozorning muhim qismini yo'qotib, Kodak, Canon va boshqalarga yo'l berdi. Oldingi raqobatbardoshligini tiklash uchun Rank Xerox o'zining ish faoliyatini raqobatchilar bilan quyidagi jihatlar bo'yicha solishtirdi: ishlab chiqarish xarajatlari, nusxa ko'chirish moslamalarini yig'ish usuli, mijozlar ehtiyojini qondirish va hokazo. Bu kompaniyaga biznes jarayonlarini optimallashtirishga, jumladan, tarqatish xarajatlarini kamaytirishga va nusxa ko'chirish uskunalari bozorining o'z segmentida yetakchi bo'lishga yordam berdi.
Benchmarking KPIdan qanday farq qiladi
Benchmarklar (mos yozuvlar ko'rsatkichlari) kompaniyani boshqalarning ko'rsatkichlari bilan taqqoslash uchun mezondir. Va KPI (Asosiy samaradorlik ko'rsatkichlari) kompaniyaning qabul qilingan strategiyasiga muvofiq maqsadlar qo'yiladi. Biznes strategiyasi bo'yicha maslahatchi Bernard Marr ta'kidlaganidek, birinchi navbatda benchmarking o'tkazish, keyin esa ushbu tahlil asosida KPIni belgilash tavsiya etiladi. Misol uchun, noutbuk ishlab chiqaruvchisi raqobatchilarning ish faoliyatini tahlil qilishi va yillik ishlash uchun KPI ni yaxshilashi mumkin.
“Farqi shundaki, KPI ko'proq kompaniya xususiyatlariga va rahbariyat va ijrochilar o'rtasidagi kelishuvlar natijasiga qaratilgan ichki ishdir. Benchmarking har doim tashqi ko'rinish, raqobatchilar yoki etalon kompaniyalarning allaqachon o'rnatilgan faoliyatining tavsifi, - deb tushuntiradi Denis Konanchuk, Skolkovo Moskva menejment maktabi korporativ trening departamenti direktori. Uning ta'kidlashicha, amalda ko'pincha kompaniyalar oddiygina benchmark ko'rsatkichlarini o'zlarining KPIlariga o'tkazadigan holatlar mavjud; lekin bu, deydi u, noto'g'ri, chunki u kompaniya mavjud bo'lgan barcha kontekstlarni hisobga olmaydi
Benchmarkingdan qachon foydalanish kerak
KPMG’ning Rossiya va MDH mamlakatlaridagi strategiya va operatsiyalar bo‘yicha konsalting amaliyoti menejeri Natalya Pavlovaning so‘zlariga ko‘ra, benchmarking amalda ikki holatda qo‘llaniladi.
Kompaniyaning rivojlanish yo'nalishini va samaradorlikni oshirish yo'nalishlarini tanlash uchun kompaniyaning ish faoliyatini eng yaxshi bozor tajribasi bilan taqqoslash kerak bo'lganda. Ikkinchi holda, biznes uchun maqsadli KPI o'rtacha bozor qiymatlari yoki bozor yetakchilarining darajalari asosida aniqlanadi. Pavlova tushuntirganidek, kompaniyada yangi texnologiyalar joriy etilganda va top-menejment ulardan qanday ta'sir kutishini tushunmaydigan holatlar bo'lishi mumkin. Shunda menejment uchun rag'batlantiruvchi, ammo shu bilan birga benchmarkingsiz erishish mumkin bo'lgan maqsadlarni belgilash qiyin. "Yoki, masalan, biznesning turli tomonlari o'rtasida manfaatlar to'qnashuvi paydo bo'lishi mumkin, bunda tomonlardan biri kutilgan ta'sirni kam baholasa, "foydali" bo'ladi. Bunday holda, ob'ektiv bozor ma'lumotlarining mavjudligi qarshilikka qarshi kurashishda va oxir-oqibat ijobiy o'zgarishlarga erishishda katta yordam berishi mumkin ", deb tushuntiradi
Benchmarkingning bir necha turlari mavjud:
Qiyosiy tahlil. U miqdoriy ma'lumotlarni yig'ish va taqqoslashni o'z ichiga oladi (Asosiy samaradorlik ko'rsatkichlari). Benchmarking odatda kompaniyalar faoliyatidagi kamchiliklarni aniqlash uchun birinchi qadamdir.Amaliy tahlil. U kompaniyaning qanday ishlashi, odamlar, jarayonlar, texnologiyalar qanday ishlashi haqida sifatli ma'lumotlarni to'plash va taqqoslashni o'z ichiga oladi.Ichki tahlil. Bunda korxonalarning turli bo’linmalari, bo’limlari, mahsulot turlarining ko’rsatkichlari taqqoslanadi.Tashqi tahlil. Bir tashkilotning ishlashi yoki amaliyotini o'xshash biznes jarayonlariga ega boshqa tashkilotlar bilan solishtirishni o'z ichiga oladi.