Turakulov e

Bilishga bo’lgan barқaror қiziқishga қuyidagilar kiradi:

• 
  intellektual faollik (ko’rsatkichlari — savol va javob mustaқilligi, jonli faoliyatga o’z tashabbusi bilan kirishishga intilish);
  
• 
  malaka va ko’nikmalardan faolfoydalanish, ularningfaol aks ta’siri (bilimlar yangi bilimlami egallash metodlariga aylanadi, aksincha, bilishga bo’lgan қiziқish o’zining eng yuқori rivojlanish darajasiga ko’tariladi);
  
• 
  ҳissiyotni namoyish қilish (nafrat, қuvonch, bezovta bo’lish, intellektual ҳolatdagi ҳissiyot);
  
• 
  irodani namoyish қilish — jiddiy diққat қilish, kuchsiz chalғish, o’қuv ishlarini tugallashga intilish;
  
• 
  o’z xatti-ҳarakatlarini erkin tanlash — o’қuv mashғulotlaridan boshқa vaқtlarda u yoki bu mashғulotlarni erkin tanlay olish.
  

Talabalaraing bilishga bo’lgan қiziқishi shakllanishining muҳim shartlaridan bin ҳissiy vaziyat, bilishga bo’lgan eҳtiyoj va ongli fikrlashni rivojlantirishni yaratish bo’lishi ҳam mumkin.
Talabalarning bilish faoliyati tuzilmasiga faollik kiradi, ya’ni bu shunday ish faoliyatiki, unda bilish faoliyatini jonlantiradigan intellektual, irodaviy, ҳissiy jarayonlar biigalikda namoyon bo’ladi.
Jonli bilish faoliyati uchun, bilimga bo’lgan ҳar tomonlama, chuқur қiziқish, muayyan kuch sarf қilinishi, diққat, belgilangan maқsadga erishish uchun zarur bo’lgan aқliy va jismoniy kuchlar қaratilgan bo’lishi lozim.
Bilish faolligi individual bo’ladi, u shaxsning tuғma қobiliyati emas, balki uning xatti-ҳarakatlari jarayonida shakllanadi.
Talabalarning jonli bilish faoliyati uchun қuyidagilar xosdin

• 
  bilimga va o’қuv maқsadlariga bo’lgan chuқur, ҳar tomonlama қiziқish; • aқliy, jismoniy va intellektual kuchlarni faol namoyon қilish; • diққat, xotira, iroda va boshқa ruҳiy sifatlarni to’plash.
  

Bilish faolligi jarayonida қuyidagi 4 satҳ ajratiladi:

• 
  reproduktiv faollik.
  

Bunda "tayyor bilimlar" ni egallashga tayyorlik, қizғin қayta ishlash faoliyati kabilar amal қiladi;

• 
  applikativ faollik — unga қizғin tanlov-yaratish faoliyatiga tayyorlik xarakterlidir;
  
• 
  izoҳlashdagi faollik — ma’no-mazmunni қizғin izoҳlash, tushuntirish va ochib berishga tayyor;
  
• 
  produktiv (samarali) faollik — unga yangilikni қizғin ijod қilishga tayyorlik xarakterlidir.
  

Bilish faolligi rivojlanishi bir necha bosқichlarni o’z ichiga oladi:

• 
  mustaқil xatti-ҳarakatlarga intilishda namoyon bo’ladigan amaliy faoliyatdagi faollik;
  
• 
  o’rganilayotgan ҳodisalarning moҳiyati va tamoyillarini қoғozga kiritishdagi intilish;
  
• 
  ijodiy faollik oliy bosқich bo’lib, u sabab-oқibat boglanishidan, ijodiy flkrlarning ҳaққoniyligiga, uning ҳayotiy va bilish қimmatiga ishonch ҳosil қilishdan tarkib topadi.
  

Pedagogika va psixologiyaga oid adabiyotlar taҳlili shunday xulosa қilishga izn beradi: o’қitishda bilish faoliyatini jonlantirish deganda torn ma’noda fikrlash ishining faolligi tushuniladi.
Fikrlash faolligi bilish faoliyatida maқsadga muvofiқ analiz va sintezda, u o’қuv materiallarini konkretlashtirish va bir tizimga keltirishda, induksiya va dedukstiyani қo’llashda, bilimlar tizimini egallashda, dunyoқarash ҳamda tasavvurlar va tushunchalarni ishlab chiқishda namoyon bo’ladi.
Talabalarning ijodiy faolligi rivojlanishi shaxsning o’rganilayotgan narsa va ҳodisalar moҳiyatiga chuқur kirib borishga intilish va bilish faoliyatiga yangilik va ijodiylik unsurlarini olib kira olishi қobiliyati bilan xarakterlanadi.
Talabalarning faolligi ularning mustaқilligi bilan tiғiz boғlangan. Bu tushunchalar bir-birini to’ldiradi. Chunki mustaқil ҳarakatlarning o’zidayoқ shaxsning faolligi namoyon bo’ladi, aksincha, faollik ko’pincha mustaқil ҳarakatlarni taқozo қiladi.
Bilish mustaқilligi қuyidagi belgilarga ega:

• 
  mustaқil fikrlay olish va unga intilish;
  
• 
  yangi vaziyatlarda mo’ljalni ola bilishsa yoki yangi vazifalarni echishga o’z yondashuvini topa bilish қobiliyati;
  
• 
  o’zlashtirilayotgan bilimlarni nafaқat tushunishni istash, balki uni қo’lga kiritish usullarini topish;
  
• 
  boshқa ishlarni baҳolashda tanқidiy yondashuv; • o’z ҳukmlarining erkinligi.
  

B.P. Esipov mustaқil ishlarni bilimlarni izlab topish, malaka va ko’nikmalarni mustaҳkamlash, bilimlardan yangi sharoitlarda foydalana olish ҳamda bilimlarni amaliy қo’llash kabi didaktik vazifalar bilan boғlaydi.
G.I. Shukina bilish mustaқilligida bilish va yangi amaliy vazifalarni belgilash, uni ҳal қilish usulini topish қobiliyatlari bilan ajralib turadigan u aslida esa mustaқil tafakkur sifatida xarakterlanadigan o’rganishni motivastiyalash va undan foydalanish (operastiya) birligini ta’kidlaydi.
Psixologiya va pedagogikaga oid adabiyotlarda bilish faoliyatining қuyidagi tiplari farқlanadi:

• 
  perseptiv;
  

•reproduktiv;
•produktiv.