Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

Fizika-kimyoviy singdirish qobiliyati 
deganda K.K.Gedroys tuproq 
qattiq fazasi kationlarini ekvivalent miqdorda tuproq eritmasidagi 
kationlariga almashish xususiyatini nazarda tutib, ular quyidagi sxemada 
ifodalanadi: 
Ca 
[TSK] Mg +5KCl [TSK] 5K + CaCl
2
+ MgCl
2
+ HCl 
H 
Fizik-kimyoviy singdirish qobiliyati tuproq tomonidan ion almashinish 
yoki kationlarning ekvivalent miqdorda yutilishi va qaytarilishidir, degan edi 
K.K.Gedroys. Tuproqlarda almashinmaydigan kationlar singdirilishi ham 
keng tarqalgan bo‘lib, kaliyni ammoniyga, stronsiyni seziyga, kalsiy, magniy 
va vodorod ionlarini almashganda ro‘y beradi. Minerallar tarkibida 
almashinmaydigan kationlar singdirilishi oktaedrdagi Al
3+
ni Mg
2+
, Fe
2+
Zn
2+
yoki Li
+
almashgan taqdirda amalga oshishi mumkin. Anionlar hajm 
almashinib singdirilishi (sorbsiya) nordon tuproqlarda organik, metall 
oksidlari va amfolitoidlar ko‘p bo‘lgan joylarda amalga oshishi mumkin. 
Ba’zi bir loyli minerallardagi gidrooksil birikmalarning fosfat ionlari bilan 
katta almashinishi qayd etilgan. Agar tuproqda gidrooksidlar ko‘p bo‘lsa, 
unda kationlar bilan bir qatorda Cl
-
, NO
3
-
, SO
4
2-
anionlari ham almashinishi 
mumkin. 
Kimyoviy singdirish qobiliyatida
(xemosorbsiya), K.K.Gedroys 
fikricha, tuproqda eritmalardagi ba’zi bir moddalar qiyin eriydigan 
cho‘kmalarni hosil qilishi mumkin. Bu toifadagi singdirishga tuproq 
zarrachalari yuzasida eritmadan kationlarni cho‘kmaga tushish holati ham 
kimyoviy singdirish deb qabul qilingan. 
1.
(TSK
2-
) Sa
+2
+ Na
2
SO
4 
→
(TSK
2-
) 2Na + 
↓
CaSO
4
2.
(TSK
2-
) Sa
+2
+ NaHCO
3
→
(TSK
2-
) 2Na + Ca(HCO
3
)
2
Ca(HCO
3
)
2
– H
2
O
→
↓
CaCO
3
+ CO
2
3.
Al(OH)
3 
+ H
3
’O
4 
→
↓
Al’O
4
+3H
2
O 
4.
Na
2
CO
3
+ CaSO
4
→
↓
CaCO
3
+ Na
2
SO
4