Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

tuproqning singdirish qobiliyati
deganda, tuproq tomonidan moddalarni erigan holatda yoki organik va 
mineral zarrachalar holida, kolloidlar, mikroorganizmlar va yirik 
suspenziyalarni ushlab turish imkoniyati nazarda tutiladi. 
Tuproqning singdirish (yutilish) qobiliyati 5 guruhga bo‘lib o‘rganiladi: 
mexanik, fizik, fizik-kimyoviy yoki almashinuvchi kimyoviy, kimyoviy va 
biologik qismlar. Tuproq tarkibiy qismining singdirish yoki yutish jarayonida 
ishtirok etishi uning 
singdirish kompleksi
(majmuasi) deyiladi va qisqacha 
TSK deb ifodalanadi.Tuproq singdirish kompleksining asosiy qismini tuproq 
kolloidlari tashkil qiladi. 
Mexanik singdirish 
deb, tuproqning turli shakldagi g‘ovaklari 
tomonidan suv va havo orqali kelayotgan qattiq jismlarni ushlab qolish 
qobiliyatiga aytiladi. G‘ovaklikning shakli va o‘lchamiga binoan turli suv va 
havo orqali kelayotgan zarrachalar tuproq yuzasida qolishi yoki ichkariga 
singib borishi mumkin, natijada, suv tarkibidagi bo‘tanalar, loyqalar tuproq 
g‘ovaklarida ushlanib qoladi, suv esa tinib tozalanadi. Tuproqning shu 
xususiyatidan foydalanib, kanallar tagi va devorlarida mayda zarrachalar, 
kolloidlar cho‘kib suvning sizib o‘tish qobiliyatini pasaytirib yuboradi. 
Shuning uchun gidrotexnik inshootlar, kanallar va suv omborlarida kolmataj 
usullaridan foydalaniladi. 
Fizik singdirish
deb, tuproq yuzasidagi singdirilgan suyuq moddalar 
molekulalari konsentratsiyasining o‘zgarish qobiliyatiga aytiladi. Von-der-
vals kuchlari yordamida tuproq mayda dispers zarrachalari yuzasida suyuqlik 
molekulyar sorbsiyasi yordamida tortilib singdirilishi ham fizik yutilishga 
kiradi. Masalan, tuproq tomonidan suvning dipol molekulasi, gazlar va 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
84 
organik moddalar, pestitsidlar singdirilishi hozirgi paytda yaxshi o‘rganilgan. 
Fizik yutilish
deganda, K.K.Gedroys tuproqning xlorid va nitrat 
birikmalarining salbiy singdirilishini nazarda tutgan edi.