ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
249
таърифдаги охиирги сўз асосий рангни таъкидлайди. Дала шароитида
рангнинг интенсивлиги тупроқниинг ѐритилганлик даражаси ва намлигига
боғлиқ бўлади. Нам тупроқлар қуруқларига қараганда тўқроқ туюлади. Шу
сабабли тупроқ рангини аниқлаганда унинг намлигини ҳам кўрсатиш керак.
Тупроқ структураси
.
Тупроқнинг донадорлиги деганда унинг табиий
равишда структура бўлаклари ва агрегатларига ажралиб кетиш хусусияти
тушунилади; структура бўлаклари ва агрегатлар одатда гумус ва тупроқдаги
майда механик зарраларининг ўзаро бирикшидан ҳосил бўлади.
Структура тупроқнинг муҳим ва ўзига хос аломати бўлиб, унинг
генетик ҳамда агроишлаб чиқариш характеристкасини аниқлашда катта
аҳамиятга эгадир.
Тупроқлар
структурасиниг
морфологик
типлари
С.А.Захаров
томонидан яхши ишлаб чиқилган. Ҳар бир тупроқ ва унинг генетик қатлами
учун тупроқлар структурасининг маълум типи тўғри келади. Тупроқ
агрегатларининг шаклига қараб структуранинг уч хил типини ажратиб
кўрсатиш қабул қилинган; кубсимон, призмасимон ва плитасимон
структуралар.
Кубсимон структура типига ўлчамлари учала ўқ (горизонтал ва
вертикал) бўйлаб тахминан бир хил бўлган агрегатлар киради. Бундай
агрегатлар кўп ѐқли думалоқ шаклда бўлади. Шакли ва катта-кичиклигига
кўра, кубсимон структуранинг қуйидаги типлари мавжуд:
а) палахсали структура – бурчаклари, қирралари ва ѐқлари яққол
ифодаланмаган, 5 см дан катта бўлган агрегатлар:
б) увоқчали структура-юқоридагидек, аммо ўлчами 5 дан 0,5 см гача
бўлган агрегатлар. Майда-йириклигига кўра улар ўз навбатида йирик
увоқчали, увоқчали ва майда увоқчали агрегатларга бўлинади;
в) ѐнғоқсимон (ғўраша) структура-бурчаклари, қирралари ва ѐқлари
яққол ифодаланган, 20-5 мм катталикдаги агрегатлар. Улар йирик
ѐнғоқсимон ва майда ѐнғоқсимон агрегатларга ажратилади.
г) донадор структура-ѐнғоқсимон структуранинг айнан ўзи, аммо
агрегатларнинг катталиги 5-0,56 мм ни ташкил этади. Донадор структура
йирик донадор, донадор, майда донадор ѐки порохсимон структураларга
бўлинади.
д) призмасимон структура типи вертикал ўқ бўйича узунчоқ бўлган,
иккита горзонтал ўқ бўйича ўлчамлари эса унча катта бўлмаган агрегатларни
ўз ичига олади.
Уларнинг умумий кўриниши призма ѐки устунча шаклида бўлади.
Шунга кўра уларнинг қуйидаги турлари бўлади: а) юқори асоси думалоқ
бўлган устунчали структура; б) агрегатларнинг юқори асоси ясси бўлган
призмасимон структура. Устунчали структура кўндаланг ўлчамига кўра
йирик устунчали, устунчали ва майда устунчали структураларга бўлинади.
Призматик структура ҳам шу каби турларга ажратилади.
Плитасимон структура типи учун горизонтал ўқлар бўйича кучли
ривожланган, вертикал ўқ бўйиича эса калта бўлган агрегатлар хосдир.
Уларнинг умумий шакли ясси бўлади. Қатламли пластинкаларнинг
Do'stlaringiz bilan baham: |