Тупроқшунослик асослари

4-расм. Тупроқ профилининг тузилиши. 
 
Тупроқ горизонтлари бир-биридан ранги (туси), 
структураси, 
қовушмаси 
сингари 
морфологик 
белгилари билан фарқланади. Улар ҳар хил кимѐвий 
ва механик таркибга эга бўлиб, бу горизонтларда 
биологик жараѐнлар ҳам турлича кечади. Тупроқ 
горизонтларининг тузилиши табиий тупроқ пайдо 
қилувчи жараѐнлар ҳамда инсонларнинг ердан 
фойдаланиши 
туфайли 
ўзгариши 
мумкин. 
Тупроқ профилида бир қанча горизонтлар ажратилади 
ва улар ҳам қатор горизонтчаларга бўлинади. Ҳар бир 
горизонт ўзининг номи ва ҳарфли белгилари 
(индекслари) 
га 
эга(9, 
10- 
расмлар) 
 
Ао - ўсимликларнинг органик қолдиқларидан иборат 
органоген 
горизонт 
(ўрмон 
тўшамаси, 
дашт 
ўсимликлари намати); Т - торфли органоген горизонт; 
А
1
- гумусли - аккумулятив (чиринди тўпланадиган) 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
246 
горизонт; А
2
-элювиаль, В - иллювиал ѐки ўтувчи, G - глей (берч) горизонт, С 
- она жинс, Д-остки ёовак тоё жинслари бўлиб, С - дан ўзининг литологик 
таркиби билан фарқланади. Аҳ - ҳайдалма горизонт, ишлов бериладиган 
тупроқлардаги ҳайдалма қатлам. Қўриқ ерларда Ач горизонт - чимли қатлам 
ажратилади. Ао ва Т органоген горизонтлари тупроқ минерал қисмининг 
юзасида 
тўшама 
сифатида 
пайдо 
бўлади.
Органик моддалар тўпланадиган
(аккумулятив) 
горизонт
(А) 
тупроқ профилининг юқори қисмида яшил ўсимликларнинг қуриган 
биомассаси тўпланишидан ҳосил бўлади. Бу горизонт ўзининг ифодаланиши, 
характерига кўра - гумусли - аккумулятив горизонт, тупроқнинг юқори 
минерал қатламида ҳосил бўлиб, уларда минерал моддаларнинг парчаланиши 
ва 
ишқорсизланиши 
ифодаланмаган;