Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
243 
яралмаларнинг, ўсимлик ва ҳайвонот изларининг жойланиши ва нами аниқ 
кўринади. Бунинг учун чуқурнинг деворига тупроқ тушмаслигини ҳисобга 
олиш лозим. Чунки, чуқурнинг бу томонидан тупроқнинг генетик 
горизонтлари, морфологик белгилари аниқланиб, намуналар олинади. 
Чуқурнинг тик девори силлиқ ҳолда туриши шарт, бу томонга тупроқ 
тушмаслиги ва босмаслик керак акс ҳолда тупроқ зичлашиб, чуқурниинг
силлиқ юзига тушиб қаватларни билинтирмай рангини ўзгартириб 
юборади, натижада чуқурга изоҳ ѐзиш анча қийинлашади. Ён томонлари ҳам 
текис қилиб қазилади. Чуқурнинг тупроғи-А қаватники ѐнламасига, В 
қаватники иккинчи томонига, С қаватининг тупроғи эса зина томонга 
ташланади ва ҳоказо. Чуқурни қўмишда эса сўнгги қават тупроғидан бошлаб
чуқур табиий ҳолда сақланган кўринишга келтирилади. Бунда гумусли 
қаватни гумуссиз қаватга аралаштириб юбормаслик керак. 
Қазилган тупроқ чуқури ва айрим қатламларининг морфологик 
белгиларини ѐзишдан олдин текширилаѐтган территориянинг (республика, 
вилоят, туман, фермер хўжаликлар) номи кундалик дафтарга ѐзилади (дафтар 
намунаси китобнинг охирида кўрсатилган). Шунингдек, бу жойнинг релефи, 
ўсимликлари, сизот сувлари (чуқурлиги ва шўрлиги), карбонатли, гипсли 
қатлами, тупроқ она жинси ва бошқалар хам аниқ кўрсатилади. Сўнгра 
чуқурнинг кунга қараган томонига диққат билан қараб тупроқнинг генетик 
қатламлари ва уларнинг қалинлиги (см хисобида), туси, механик таркиби, 
структураси, намлиги, қовушмаси, янги яралмаси ва қўшилмаси аниқланиб 
дафтарга ѐзилади.
 
 
 
1-расм. Суғориладиган тупроқлар кесмасининг кўриниши 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
244 
 
 
2-расм. АҚШ тупроқлари кесмасининг кўриниши