Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
209 
кўрсатадики, буғдой ҳосилдорлигини камайиши билан бир қаторда 1000 дона 
уруғ массаси ҳам пасаяди. 
Дересса Аберра (1991) илмий изланишларида кузги буғдой 
ҳосилдорлиги бўйича қуйидагича аналогик қонуниятни кузатиш мумкин: 
эрозияланмаган ва эрозия натижасида «йиғилиб тўпланган» тупроқларда 
ҳосилдорлик 15,7-18,3 ц/га бўлса, ўртача ва кучли эрозияланган ерларда 10,3-
7,2 ц/гани ташкил этади. Шу сабабли тупроқ эрозиясига қарши кураш лалми 
деҳқончиликнинг асосий мваммоларидан биридир. 
Эрозия ҳосил миқдоригагина эмас, балки толанинг сифатига ҳам 
таъсир қилди. Тупроқ ювиб кетилишининг таъсири остида битта кўсакнинг 
массаси камайди, ювилиб тўпланган тупроқдаги кўсак массаси эса ошди. 
Толанинг пишиқлиги ҳам худди шундай нисбатларда ўзгарди. Ювиб 
кетилган тупроқда толанинг чиқиши ҳам паст даражада бўлди. Эрозия 
таъсири остида чигитнинг ҳолати кескин ўзгаришини қайд этиб ўтиш 
муҳимдир. 1000 дона чигит массаси ювилган тупроқларда энг кам, 
ювилмаган ва ювилиб тўпланган тупроқларда эса энг кўп бўлган. 
Деградацияга учраган ювилган тупроқларда етиштирилган пахтанинг чигити 
экиш учун яроқли эмас. Ирригация эрозияси тупроқ унумдорлигига ўрнини 
тўлдириш қийин бўлган зиѐн етказибгина қолмай, ҳосилдорликни 
пасайтириб юборади, бундан ташқари пахта толасининг сифатини 
ѐмонлаштиради ҳамда ўсимликларни наслига ҳам салбий таъсир қилиб, 
навнинг кўрсаткичларини бузилишига олиб келади. Умуман олганда, эрозия 
жараѐни ҳамма экинларга, жумладан, ғалла, озуқабоп, мевали, сабзавот, 
полиз экинларига ва бошқаларга салбий таъсир етказади.
Маълум бўлишича, 1мм тупроқ қатламини қайта тиклаш учун ўсимлик 
қоплами яхши бўлган тақдирда 100-200 йилдан 1000 йил ва ундан ҳам кўпроқ 
вақт талаб этилиши маълум, яъни кейинги 70-100 йиллар мобайнида ердан 
нотўғри фойдаланиши оқибатида кейинги камида 1000 йиллар ва ҳатто 10000 
йиллар мобайнида табиат кучлари бажарган ишларнинг натижалари йўққа 
чиқарилиши мумкин. Шу боис, тупроқни эрозия жараѐнларидан муҳофаза 
қилиш ҳозирги куннинг ғоят ўткир жаҳоншумул мваммосидир.