Тупроқшунослик асослари



Download 9,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet71/333
Sana26.03.2022
Hajmi9,98 Mb.
#511155
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   333
Bog'liq
тупроқ минерал крил

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
77 
жуда кам ўтадиган ҳолатга ўтади. Алмашинмайдиган ҳолда сингдириладиган 
катионлар миқдори тупроқнинг механик таркиби, коллоидларнинг 
минералогик таркибига ҳамда гумус миқдорига боғлик. Демак, оғир соз 
тупроқларда 
енгил 
механик 
таркибли 
тупроқларга 
нисбатан 
алмашинмайдиган катионлар кўпроқ бўлиб, гумусли горизонтларда камроқ 
фиксацияланади.
4. Тупроқлар катионлардан ташқари баъзи анионларни ҳам сингдиради. 
Анионларнинг сингдирилиши турли омилларга: муҳит реакциясига, 
анионларнинг хоссалари, тупроқ коллоидларининг тузилиши, кимѐвий 
таркиби ва зарядига боғлиқ. Анионларнинг сингдирилишида мусбат 
заряданган катионлар катта роль ўйнайди. Анионларнинг сингдирилишида 
улар активлиги бир хил эмас.
Масалан: 
Сl
-
+ NO
3

< SO
4
2-
< CO
3
-2
< PO
4
-3 
< OH

Катионлар сингари анионларнинг сингдирилиши ҳам уларнинг 
валентлигига боғлиқ. Аммо бу келтирилган қатордан кўриниб турибдики, 
ОН
-
(гидроксил) ионининг сингдирилиши уч валентли ионларга нисбатан ҳам 
юқори бўлиб, уларнинг асосий сабаби сингдирилганда қийин эрийдиган 
бирикмалар ҳосил қилишидир. Кислота реакцияли шароитда анионларнинг 
сингдирилувчанлиги ошади. Тупроқда кўпроқ учрайдиган анионларнинг 
сингдирилиш активлигига кўра қуйидаги уч группага бўлинади. 
Б и р и н ч и г р у п п а г а тупроқда кимѐвий жиҳатдан яхши 
сингдириладиган анионлар киради. Буларга фосфор кислотаси анионлари 
(РО
4
-3
, НРО
4
-2
, Н
2
РО
4
-
) киради. Муҳит реакциясига кўра эритмадаги бу 
анионлар нисбати ўзгаради. Кўпроқ бир кальций фосфат (Са(Н
2
РО
4
)
2
·Н
2
О) ва 
натрий, аммоний, калий фосфатлари анча яхши эрийди. Камроқ эрийдиган 
тузларига икки кальций фосфат (СаНРО
4
·2Н
2
О), ѐмон эрувчан тузларига уч 
кальций фосфат [Са
3
(РО
4
)
2
, шунингдек, алюминий, темир фосфатлари 
киради. Фосфорнинг бу бирикмалари қийин ѐки кам эриганлиги сабабли 
тупроқда сингдирилиб, фосфор тупроқдан ювилиб кетмайди. 
И к к и н ч и г р у п п а г а тупроқда сингдирилмайдиган ѐки манфий 
сингдириладиган анионлар, жумладан, сувда қийин эрийдиган тузлар ҳосил 
қилмайдиган Cl
-
, NO
3
-
анионлари киради.
У ч и н ч и г р у п п а г а сингдирилиши жиҳатдан юқоридаги ҳар иккала 
группа оралиғида турувчи (SO
4
-2
, CO
3
-2
, SiO
2
2-
каби) анионлар киради. Бу 
анионлар муҳит шароитига кўра яхши ѐки ѐмон эриши мумкин. Сульфат 
кислотаси анионларини тупроқ жуда кам сингдиради, баъзан манфий 
сингдирилиши рўй беради. Тупроқ таркибида кальций миқдори кўп ва 
намлиги камайганда, СаSO

ҳосил бўлиб, чўкмага тушади. Магний, калий, 
натрий сульфат тузлари сувда яхши эрийди. Шўрланган ерларни ювиб, 
сульфат тузларини осон кетказиш мумкин. Гипс (СаSO

· 2Н
2
О) сувда қийин 
эрийди (1 л сувда 2 г) ва баъзи тупроқларда тўпланиб, алоҳида гипсли 
горизонт шаклланади. 
Кўмир кислотаси аниони (СО
3
2-
) кальций билан сувда қийин эрийдиган 
кальций карбонати (СаСО
3
) ни ҳосил қилади. Мўътадил миқдордаги тупроқ 



Download 9,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   333




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish